السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ
P R A W A C A N A
Atas asma Dalem Gusti Allah ingkang maha Mirah ingkang Maha Asih.
KULA NUWUN, anggen kula cumantaka ngripta serat “Kunci Swargo (miftahul jannati) punika, boten saking bade ngongasaken kalangkungan kula ing babagan falsafah tuwin tashawwuf adedasar Islam, ingkang kula pancen boten gadah kalangkungan babagan punika, sayektosipun namung saking kaderenging achlaq, tumrap bangsa kita ingkang sampun uwal saking penjajah punika.
Saking pamanah kula: mubalipun panindak warni-warni ingkang mitunani masyarakat tuwin praja, ngrebdanipun panindak nyulayani wulangan agama ingkang dipun siyaraken para Rasul, tuwin tuwuhipun grombolan “Kabatosan” pinten-pinten ingkang sisip sembiripun cacad-cinacad : andadosaken karingkihaning bangsa, punika boten sanes, jalaran kita kesupen dating ingkang sinebut asma Allah.
Jalaran saking punika, amila serat punika, boten sanes inggih namung bade isi andaran iktikad ingatasipun pangeran ingkang Maha Esa, miturut salah satunggaling paham. Pangandaripun adedasar dalil naqli (kitabing Pangeran) tuwin dalil ‘aqli (akal pikiran) sagadugipun ingkang ngandaraken. Punapa dene kaurutaken wiwit saking tataran iman (percaya ingkang boten namung tiru-tiru) dumugi tataran ma’rifat (weruh, ingkang sanes weruhing netra), kagubah ing basa Ngoko adapur soal-jawab, dados 3 bab.
Sarehning ingkang kula andaraken punika nama satunggaling paham, amila saupami wonten ingkang boten nyuwaweni jalaran ngrungkebi paham sanes, nuwun inggih boten aneh. Ewadene kula inggih ngunjukaken suka sukur kula ing Pangeran dene serat punika, boten ketang namung panda latu sapelik, meksa wonten ingkang rumaos kasuluhan, katitik saking datenging serat-serat saking para maosipun “Kunci Swarga”, ingakang sami mratelaken mareming panggalihipun.
Nalika manitra ( cap-capan I ) sinangkalan : Tri Murti Salira Nabi ( 1883 Jawi = 1952 Masehi ).
Salamipun
PANGRIPTA
———————————————————————
BAB I.
WADARAN BAB SEJATINE DATING PANGERAN KANG WAJIB ANANE
( BABU HAQIQATI DZATI WAJIBI’L MAUJUDI )
Dawuhe kangmas nalika setaun kang kapungkur, wis tak lakoni: Aku wis meguru mrana-mrana, lan wis maca laying-layang babagan Agama lan Kebatinan.
Dadi sowanku iki wis kena dibasakake “wong ngangsu pikulan warih” kaya dawuhe kangmas biyen. Apa ora mengkono?
1. WREDATAMA : Sukur, sukur yen kowe biyen kae ora mung mandeg ana ing sedya tok.
Pancen, ora mung kowe dewe kang tak prayogakake kaya mengkono iku. Perlune supaya ora fanatiek. Awit saka panemuku, fanatiek iku dadi pepalang gede ingatase wong ngudi Kasunyatan. Jalaran deweke banjur sepi ing panimbang lan panglimbang, jer wis kedisikan panemu “emoh” marang kaweruhing liyan.
Luwih-luwih pitunane, wong ngudi Kasunyatan katik fanatiek marang sepadaning uwong. Apa pangandikane sang Guru mung tansah di-nun inggih lahir batin, tanpa dinalar babar pisan. Mangka senajan dawuhing Pangeran kang kasebat ing kitab-kitab Agama pisan, penampane iya kudu kanti akal lan pikiran.
2. MUDADAMA : Aku lagi ngerti saiki, yen dawuhe kangmas iku mengku maksud kaya mengkono. Tak kira, anggone kangmas dawuh dek semana kae, jalaran aku digalih durung kuwat kanggonan ngelmu Kasunyatan, apa piye.
2. WREDATAMA : Durung kuat kepriye? Apa kowe duwe panemu yen wong ngudi Kasunyatan iku ana kang banjur ngengleng gendelang-gendeleng, jalaran durung kuwat? Upama ana ngelmu kang anjalari gendeng, wis kena ditemtokake yen iku dudu ngelmu Kasunyatan.
Cekake Kasunyatan iku babar pisan ora mbebayani lan ora mitunani. Dene yen ketrima maedahi lan murakabi ing ndunya lan ing ngakerat. Mulane ditembungake yen “ketrima” mestine ya ana kang “ora ketrima”. Yaiku pangudi kang ora bisa awoh iman (kapercayan) lan iktikad (gegebengan). Jer taqdir pepestening uwong mono siji lan sijine pancen ora pada. Tembunge kang bregas: “ beda-beda panduk panduming dumadi “.
3. MUDADAMA : Tumrap kang wis kasinungan iman lan iktikad, apa isih perlu nanding-nanding karo kaweruhing liyan?
3. WREDATAMA : perlu banget, ora. Nanging ora ana alane, tegese ora bakal kapitunan. Kosok baline: yen nampik, kipa-kipa, emoh nyumurupi kaweruhing liyan, iku wis mesthi kapitunan, amarga banjur kecemplung ing jurang fanatiek mau kae.
Fanatiek kang mengkono iku jeneng ora ngrumangsani yen manungsa iku asipat apes, asipat lali, akeh kekurangane. Rumangsane wis bener dewe, wis sampurna dewe, sejatine saka ringkihe, kuwatir yen kena pengaruhing liyan.
Ngundakake kaweruh iku ora susah kuwatir yen imane lan iktikade bakal gempal. Upama kapercayane lan gegebengane iku banjur owah jalaran anggone nimbang lan nglimbang kawruhing liyan, iku rak mertandani yen imane lan iktikade mau pancen durung 100%. Iya apa ora? Rak ora kapitunan ta?
Ingatase wong kang ora fanatiek, upama kawruhing lian iku dianggep kliru, ora cukup mung nganggo waton “aku emoh”. Mesti kanthi alesan kang jelas: perangan endi kang dianggep kliru iku, lan apa sebabe dianggep kliru.
Hla saiki aku takon marang kowe: oleh-olehane anggonmu merguru lan maca layang-layang iku kepriye? Apa durung ana kang andadekake pamareming pikirmu?
4. MUDADAMA : Marem maneh yen marema, hla wong ngerti temenan bae: durung, mas. Sebab penampaku teka siji-sijine beda andarane lan tembung-tembunge. Embuh saka bodoku embuh kepriye. Mulane kangmas tak suwun kersaha madangake kabingunganku iki lan paring wejangan Kasunyatan iku.
4. WREDATAMA : Bab bingungmu iku bisa uga saka salahmu dewe, yaiku madak-madakake barang kang pancen ora pada.
Siji-sijining guru utawa pengarang buku iku pancen ora mesti pada andaran lan tembung-tembunge ( istilah ) kang dipigunakake, mulane ora perlu kok padak-padakake. Panjurusamu gentenan bae. Mengko rak manggruli sebageyan akeh utawa setitik, saka andaran mau, kang mak tepleg: cocok karo akal pikiranmu.
Nanging bisa uga kabingunganmu iku ora jalaran saka luputmu. Awit ora kurang-kurang juru aweh panerangan, kang mestine bisa anggamblangake perkara kang angel, tibane malah ambruwetake perkara kang gampang.
Sebabe mengkono iku, ana kang ora dijarag, lire pancen ora duwe dasar kabisan bab carane wong nerangake kang gampang tinampa. Ana uga kang pancen dijarag: gawe bingung.
Iki ana werna loro:
I. Deweke dewe pancen ora ngerti bab kang diterangake iku, dadi mung nularake andaran kang tau rinungu, kanthi awur-awuran bae.
II. Deweke dewe ngerti temenan bab kang diterangake iku, nanging pancen emoh ngeblakake; sebabe emoh: werna-werna. Ana kang saka kawicaksanane, ana kang saka…………….. peteken dewe.
5. MUDADAMA : Nyelani atur mas! Mau kangmas ngendika ( Bab I no.2 ) : ana pangudi kang ora ketrima, yaiku kang ora bisa awoh iman lan iktikad. Hla yen panerangan kang tinampa iku cetha gamblang, blak-blakan, tur carane nerangake pancen bisa, apa meksa ana kang ora bisa nampa?.
5. WREDATAMA : Nampane mono iya nampa, ngertine iya ngerti, nanging sanepane mengkene:
A. B lan C pada-pada tampa penerangan bab alane wong udud, sebab tembako iku ana racune kang aran nikotin (nicotine), kang gawe kapitunan tumprap kawarasaning badan.
Si A. ora nganggo ragu-ragu banjur medot anggone ngrokok, jalaran ngerti temenan marang penerangn iku, tur pancen sentosa bebudene.
Si B uga ngerti marang penerangan iku, lan iya percaya yen udud iku mitunani kawarasaning badan, nanging…………… ora bisa medot ngrokok, jalaran, kurang sentosa budhine; medot ngrokok iku rinasa abot banget.
Si C uga ngerti marang penerangan iku, nanging setengah percaya setengah ora. Batine: “perkara racuniku terkadang mung lagi kira-kira bae, hla wong ora katon. Sing genah bae, wong lanang ora udud ki katon saru. Mulane embuh bener ana racune embuh ora, aku iya udud bae, supaya ora katon saru”.
Iku pikiran. Lagi penerangan bab udud bae, ora pada uwohe. Apa maneh penerangan bab Kasuksman kang tikel pirang-pirang yuta pentinge lan paedahe, sebab dadi dalane wong kang bisa munggah swarga utawa kecemplung nraka.
Upama iman lan iktikad iku kena digawe dening titah, hla rak jaman sugenge para Rasul biyen ora ana wong kapir. Iya apa ora?
Hla saiki butuhmu iku apa, kandaa kang jelas.
6. MUDADAMA : Butuhku ora ana liya, kejaba nyuwun diwejang ngelmu Kasunyatan, kang kanggo ing kene kana (ndunya, ngakerat) bokmenawa aku bisa nampa. Sebab aku rumangsa durung duwe kapracayan lan gegebengan kang gumathok: senajan aku wis merguru-merguru lan maca layang-layang.
6. WREDATAMA : Iya uwis, yen wis terang sedyamu mengkono. Nanging mangertiya, sedulurmu aku iki ora tau “mejang” kaya kang kok karepake iku. Iku pakulinan cara kuna, kang kudu lungguh mori putih, utawa kang kudu ora keyuban wangon kae. Aku ora nindakake.
Becike nganggo cara soal-jawab bae. Kowe takona sak karepmu, apa kebutuhanmu, tak wangsuli sak bisa-bisaku. Yen wangsulane durung maremake, banthahen, kang nganti kowe marem.
Coba kowe saiki butuh arep takon opo?
7. MUDADAMA : We hla, yen kaya kersane kangmas iku iya angel tumrap aku. Sebab gawe pitakon iku ora gampang. Mengko ta tak pikire: apa kang kudu tak disikake, jalaran saka akehe bab-bab kang arep tak suwunake keterangan.
7. WREDATAMA : Sukur, yen kowe wis sediya pitakon akeh. Takon iku satemene ora angel. Mung bae saka pitakon mau bisa ketitik sepira kawruhe sing takon.
Pancen, kang gampang luwih dening gampang iku, iya mung ngrungokake “wejangan” kaya karepmu mau. Nanging yen cara kaya mengkono iku kang kok kulinakake, nalarmu ora bisa mulur, lan ora bisa owah kapercayan lan gegebengan kang permathi.
Mulane becik nganggo cara soal-jawab iku mau bae. Lan prayogane soal-jawab iku catetana kabeh, bokmenawa ana paedahe tumrap sedulur liyane.
Cateten apa anane bae, ora susah wedi-wedi, jer Negara kita iki adedasar demokrasi : ora ana alangane ngetokake lan nyiyarakae panemu ing bab apa bae.
Supaya pilah ing pangrembuge, kowe ngertiya, kang diarani ngelmu (kawruh) Kasunyatan, Kajiwan, Kasuksman, ka-Rokhaniyan, ka-Allahan, Kabatinan, ana maneh kang ngarani kawruh Sangkan-paran utawa ngelmu Tuwa, iku bakune mung ana 4 bab, pamahame iya kudu urut, yaiku:
I. Penerangan bab Gusti Allah.
II. Penerangan bab tinggal dunya.
III. Penerangan bab dalan makripat ing Pangeran.
IV. Penerangan bab kang gaib-gaib.
Nanging akeh para sedulur, kang bokmenawa kuwatir selak tinggal dunya, kang
di perlokake iku golek wejangan: mung bab patrape wong arep tinggal dunya. Penerangan liya-liyane ora dadi pawigatene.
Ana uga kang setitik-setitik wis tau krungu tembung “makripat” ujug-ujug banjur anggladi patrap kang dianggep dadi dalane makripat ing Pangeran. Uga ora duwe pawigaten marang penerangan bab liya-liyane.
Ana maneh kang pawigatane iku mung marang bab kang gaib-gaib, tanpa kanthi penerangan kang jelas. Bab liya-liyane kang luwih perlu ora dadi pawigatene.
Saiki takona sak karepmu, nanging prayogane miturut urut-urutane iku mau, bokmenawa wangsulanku bisa gawe padange lan mareme atimu.
8. MUDADAMA : Matur nuwun, kangmas maringi ancer-ancer urut-urutane pitakonan. Nanging aku arep nyuwun pirsa disik: kang pangudine ora urut iku kapitunane apa?
8. WREDATAMA : Ora mung kapitunan bae, malah kalebu nempuh bebaya kang nggegirisi. Coba ta pikiren:
Tinggal dunya iku mestine rak: innaa lillahi wa innaa ilaihi raji’uun (Al Baqarah 156 = satuhune asal saka Allah bali marang Allah). Nanging banjur arep bali menyang ngendi, yen bab ka-Allahan deweke isih ragu-ragu imane lan iktikade?
Mengkono uga kang ngudi makripat (ma’rifat), mangka durung jelas bab ka-Allahan. Apa kang arep dimakripati, yen iman lan iktikade isih semang-semang? Hla rak luwih becik taberi nglakoni sembahyang sarengat bae, — miturut agamane dewe-dewe kang dicocogi — kang babar pisan ora ana bebayane.
Dene kang pawigatene marang bab kang gaib-gaib iku, yen nganti lali utawa tanpa penerangan kang jelas, mesti bae dadi begalan kang gede, amarga ora bisa ambedakake antarane “kang iya” karo “kang dudu”.
9. MUDADAMA : Amit mas, nyelani nyuwun keterangan : ana pangudi kang nganggo ngliwati bebaya, ana kang ora, iku aku durung cetha ing panampaku. Hla yen pada-pada tekan kang, sinedya (bali marang pangayunaning Pangeran) mestine rak milih kang ora ana bebayane bae. apa ora mengkono?
9. WREDATAMA : Perkara pamilih, aku ora bisa ngebabi, gumantung seneng parenge kang milih dewe-dewe. Tekan utawa orane kang sinedya; gumantung kuwose lan adile Pangeran piyambak. Wallahu a’lam, mung Gusti Allah kang nguningani, nanging perkara panguden utawa panembah marang Pangeran, iku pancen ana tatarane 4, yoiku:
I. S a r e n g a t (syari’at ) tegese: pranatan, awujud pranatan agama bab prentah lan cegah kang kudu diestokake. Dedasare mung kudu percaya, ora ika iki. Iku minangka ujian apa anggone kumawula marang Pangeran iku kanthi temen-temen.
II. T a r e k a t (thariqat) tegese dalan utawa pituduh, awujud pituduh kang aweh pangertining akal lan pikiran, saengga percayane mau ora mung anut grubyug, lan dadi anda panggayuhe marang kasunyatan.
III. K a k e k a t (haqiqat) tegese sejati utawa nyatha, yaiku wis bisa krasa ing ndalem alusing rasa bab bedane kang nyatha (haq) karo kang dudu (bathal), saka wohing pangudi adedasar pituduh mau. Awak liya wis ora bisa cawe-cawe maneh.
IV. M a k r i p a t (ma’rifat) tegese kaweruh, nanging dudu weruhing mripat anggone andeleng. Yaiku wis bisa nyatakake marang kasunyatan, kang nyatane mau babar pisan tanpa piranti. Hla iku kejaba awak liya wis ora bisa cawe-cawe maneh, awake dewe ora bisa nyritakake marang awak liya.
Mirit katrangan mau, dadi kang penting banget iku ana ing tataran tarekat. Nanging wong kang nglakoni sarengat tok, janji temen-temen, yen kepareng uga pinaringan pituduh kang ora lumantar wong liya, diarani ilham. Mulane K.N Rosul tau ngendika mengkene: Aktsaru ahli’ljannati albalhu wa illiyuuna lidzawi alalbaabi (hadis = keh-kehing wong kang ahli swarga iku wong kang bodo-bodo, lan kang ana ing illiyun – swarga kang luwih luhur, iku wong kang pinter-pinter).
“ Pinter “ ing kene dudu pinter babagan kawruh ndonya (mahir), apese babagan Tarekat iku mau. Awit kanggo netepake iki ilham apa dudu, iku kudu ana penerangan kang jelas. Hla upama ilham palsu banjur diantepi, rak iya wurung dadi ahli’ljannati (penghuni swarga).
10. MUDADAMA : Yen mengko, paringe penerngan kangmas iku, upama aku bisa nampa, lagi kalebu tataran tarekat, ya mas.
10. WREDATAMA : Hla saka rumangsamu kepriye?. Kabeh kang isih kena dirembug apa wujud soal jawab, apa dapur wejangan utawa wiridan, iku wis terang lagi kalebu ing ttaran Tarekat bae, mulane diarani tarek. Nanging kang dapur wejangan utawa wiridan, akeh kang tampa penerangan, sarta anggone nampani kudu kanthi tarek (tarikat, sesirik) anjalari akeh kang pada ketarik.
Dene tekane ing tataran Kakekat isih nyamut-nyamut. Tekane tataran Makripat saya nyamut-nyamut banget.
Mulane kowe aja duwe panemu, dumeh wis ngerti, iku wis tekan ing tataran Kakekat utawa Makripat, iku ora. Duwur-duwure mung lagi awoh iman lan iktikad, kang minogko ancer-ancer pangudining Kakekat lan Makripat kang nyamut-nymut iku.
Aja gumampang, nanging iya aja enggal “putus asa” lan aja ngapes-ngapeske diri pribadi
Kita anggayuh Makripat iku ora aran aneh lan nyleneh, amarga Pangeran piyambak andawuhake mengkene : kullamaa ruziquuwa minhaa min tsamaratin rizqan qaaluuwa hadzaa adzdzie ruziqna min qablu wa utuwabihi mutatsabihan (Al Baqarah 25 = menawa wong-wong iku diparingi rejeki saka woh-wohan swarga, pada celatu : “iku rak pada kang wis diparingake marang aku dek biyen”). Tegese wong-wong kang pada nemu kanikmataning swarga ana ing ngakerat iku, wis tau ngincipi kanikmatan (makripat) nalika uripe ana ing ndunya biyen.
Ana maneh dawuhing Pangeran kang mengkene : waman kana fiehadziehi a’ma fahuwa fiel akhirati a’ma wa adlallu sabielan. (Israa’ 72. = sapa wong kang ing kene wutha, mangka deweke ing ngakerat uga wutha tan weruh dalan).
Dadi wong anggayuh Makripat kang sabenere, iku ora liya mung sumedya ngincipi swarga ing sajronng isih kesasaban raga saiki iki, lan supaya ora wuta ana ing ndonya lan ngakerate.
11. MUDADAMA : Iya, iya, mas, aku wis ngerti. Nanging anggonku nyuwun keterangan bab panguden kang ambebayane karo kang orana bebayane mau kangmas durung paring wangsulan. Iku kepriye ta genahe? Mengkono uga kang dingendikake dadi begalan gede, nyuwun dijelaske pisan.
11. WREDATAMA : Oo, iku pepindne mengkene : Wong kang kandeg ing sarengat tok, lire tanpa kaweruh babar pisan ing babagan Tarekat kang jelas, iku padane wong kang ora tau lelungan, ngumpukake sangu kanggo lunga adoh, upama lunga Haji menyang Mekah. Yen ta bener-benere, kejaba sangu kang wujud duwit, tan kena ora : kudu sangu kaweruh bab carane wong kang nunggang sepur, carane nunggang kapal, carane sawise tekan ing tanah Arab, lan liya-liyane maneh. Rak iya ta?
Hla upama wong mau tita ora oleh kawruh, mestine iya ora sida bisa lunga, mung mandeg ana ing omah bae. Nanging rak babar pisan ora ana bebayane, ta, malah wis berhasil bisa ngumpulake duwit kang akeh pigunane iku (‘amal shalih = penggawe becik). Kejaba ta yen banjur pinaringan ilham, iku ora kalebu ing pepindan iki.
Dene kang ngudi Makripat utawa ngelmu Kasampurnaning pati, mangka kurang jelas penerangane mau, padane wong lunga Haji, wis kebanjur ana sajroning sepur utawa sajroning kapal, nanging ora nganggo karcis utawa tiket, tur ora ngerti parane kang ditunggangi iku, lan ora ngerti Mekah iku ngendi pernahe. Wong iku ana kang sesangu ana ing babar pisan ora sesangu.
Apa mengkono iku dudu bebaya gede? Hla iya golongan iki kang adakane banjur nenacad wong nglaloni sarengat, kosok baline banjur diecap “klenik” dening para ahli sarengat.
Wong kang netepi pernatan, mituhu ing prentah, tunduk marang disiplin, . . . . . . . hla kok dicacad ! iku rak iya kebangeten sing nacad ta? Mestine, senajan awake dewe ora nglakoni Sarengat, ora bisa nenacad wong nglakoni Sarengat iku.
Mulane, upama kowe anggayuh marang Makripat, prayogane uga nglakoni sarengat, agama apa kang kok cocogi. Iku dadi pondemen, lan anggampangake gegayuhanmu, saukuring drajat martabatmu. Yen ora bisa nglakoni, iya mangsa boronga, sok uga aja nyepeleake wong nglakoni Sarengat.
Kosok baline, upama kowe temen-temen panggayuhmu marang Makripat kowe ora usah kuwatir didakwa “klenik”. Saupama angger Makripat iku klenik, hla rak ora ana kang jeneng mu’min Khas, ora ana kang jeneng Wali, lan ora perlu para failasuf ngarang kitab-kitap falsafah lan para shufi ngarang kitab-kitab tashawwut.
Dene kang pawigatene mung marang kang gaib-gaib iku :
a. Yen wong mau wis oleh penerngan kang jelas, lan wis ngancik tataran Kakekat, padane wong lunga Haji, ketungkul nonton ramene kuta Jakarta.
b. Yen wong mau durung oleh penerangan kang jelas, serta durung ngancik tataran apa-apa, padane wong lungan kang sedyane mung arep nonton adi endahing paran, ora ngerti kang adi endah iku apa, lan deweke iku ana ing kuta ngendhi. Bab lunga Haji ora kepikir babar pisan utawa mung dipikir “sambil lalu” bae.
Wis, wis, semene bae, sajake kowe wis sediya pitakonan kang hebat. Mara arep takon bab apa?
12. MUDADAMA : Isih kagolong arep nyelani disik, supaya wuwuh pangertiku, mas. Kangmas mau ngendikake kawruh kasunyatan utawa kajiwan utawa liya-liyane mau kabeh, hla iku pancen pada bae, apa ya beda-beda? Yen seje ucape iku mestine rak iya seje wujude lan seje tegese, ora ketang bedane mung setitik. Apa ora mengkono?
12. WREDATAMA : We lha, yen ngrembug kasunyatan nganggo ngudi patitising tembung, iku ya rada angel. Awit tembung-tembung kang dipigunakake ing andaran Kasunyatan iku kang akeh-akeh tembung Arab utawa Sanskrit, kang wis pada mingsed karo tegese kang bener. Mulane yen kowe mahami salah sawijining andaran iku: rasakna maksude bae.
Mengkono uga bab jeneng-jeneng kawruh kang kok takokake iku, satemene ora mung beda setitik bae, ana kang bedaning tegese iku akeh banget. Nanging lumrahe dirayud bae, dianggep pada.
“Kasunyatan” tembung jawa, iku luguning tegese mung tekan ing tataran Kakekat bae, sebab asal saka lingga “nyata“ kang tegese haq. Nanging Kasunyatan kang asal saka tembung Sanskrit “sunyata“ (babagan surya babagan suwung), iku mengku teges wis tekan ing tataran Makripat (‘arifin).
“Kajiwan“ karo “ka-Rokhaniyan“ iku pancena teges pada yaiku kawruh babagan jiwa utawa roh, lire: badan alus. Nanging ing wektu saiki, tembung “jawi” iku akeh kang mung areges budi-pekerti, terkadang ateges semangat, malah ana kang mung ateges ………….. napsu (nafsu). Hla iku pancen rak dudu kawruh ka-Allahan, awit roh (jiwa) iku dudu Alloh.
“Kasuksman“ iku luguning teges: kailangan, awit “suksma“ mono tegese ilang utawa ora kasatmata. Nanging wis wiwit kuna Mula Gusti Allah iku sok disebut Hyang Suksma, mulane kawruh Kasuksman iku uga dianggep pada tegese karo ka-Allahan.
“Ka-Allahan“ tetembunge Indonesia ke-Tuhanan, iku kawruh kang nerangake bab Dat, Sipat, Asma, Apngaling Pangeran. Kena dijembarake maneh: uga bab carane ngabekti marang Allah, lahir lan batin, iya Sarengat, Tarekat, Kakekat, lan Makripat iku mau.
“Kabatinan“ iku luguning teges: sakabehing kawruh kang dudu babagan lahir. Dadi: sawernaning aji-aji lan kaluwihan iku kalebu kawruh Kabatinan kabeh. Hla iku pancen ora kalebu kawruh ka-Allahan.
“Sangkan-paran“ iku kawruh kang nerangake sangkane (asale) dek durung tumith kepriye, lan parane (ing tembene) kepriye. Dadi upama ora mlenceng iya pada karo Kasampurnan mau.
“Nelmu Tuwa“ iku karepe uga kawruh bab sampunaning pati. Awit wong tuwa iku lumprahe wis cepak matine, awur-awuran. Mengkon ringkese katrangan tumrap pitakonmu mau, miturut pikiranku.
13. MUDADAMA : Iya mas, ringkes-ringkes aku wis trima. Hla saiki aku arep nyuwun katrangan perkara kang baku, miturut ancer-ancere kangmas mau ( bab I no.7 ), yaiku arep nyuwun pirsa bab Gusti Allah.
Ana kang duwe penemu, satemene Gusti Allah iku mung “asma“ anggep-anggepan utawa pengaran-aran bae. sejatine ora ana. Digolekana ana ing ngalam ngendi bae, ora bakal ketemu. Penemu mengkono mau mungguhing kangmas kepriye?
13. WREDATAMA : Mengko ta, soale iku kudu dipilah-pilah, aja dicampur aduk, supaya ora kisruh.
Bab tembung “Allah“ iku mula bener pancen mung asma utawa aran yasane si manungsa iki. Dene si manungsa anggone yasa aran iku miturut basane lan panganggepe wong dewe-dewe. Kang yasa tembung Allah iku wong Arab, tegese: kang disembah. Yen bangsa Jawa ngaturi jejuluk Pangeran, tegese: kang dikawulani (dingengeri). Ing basa Indonesia kasebut Tuhan tegese: “tuan“ utawa “de heer“ yaiku majikan (bendara).
Dadi aja kok-kira yen Allah iku asma eigennaam kaya dene jeneng suta, Naya, iku ora. Anggone nulis nganggo aksara gede (hoofdletter) malah diwuwuhi tembung “Gusti“ iku mung “tata karma“ bae. Dadi anggonmu ngarani mung asma anggep-anggepan utawa pengaran-aran iku ora salah.
Nanging wuwuhanmu kang muni “sejatine ora ana“ iku ora bener. Sebab sakabehing aran, ora peduli mung pengaran-aran utawa aran eigennaam, kang diarani iku mesti ana.
Sarehning tembung “Allah“ iku kang yasa manungsa, mengkono uga tembung liya-liyane, mulane ana sawenehing wejangan kang muni: “Manungsa iku dadi kelawan pribadi, sadurunge Allah, malaekat, bumi, langit: ana”. Hla iku tetep mung rembug pokrul-pokrulan, ora perlu dirasakake.
Bah ana utawa ora ana iku, kejaba ora gumantung arane iku aran anggep-anggepan utawa aran eigennaam, uga ora gumantung ketemu utawa ora ketemu anggone nggoleki. Contone wiwit kang kasar tekan kang alus mengkene:
Baksil iku rak terang ana, ta? Nanging biasane kita yaqin anane, yen kita tonton sarana mikroskoop.
Atoom iku rak terang ana, ta? Nanging luwih lebut tinimbang baksil. Mulane anggone ngyaqinake anane, ora sarana mikroskoop, yaiku sarana piranti liyane kang misahake si atom saka barang kang ana atoome.
Rupa abang iku rak terang ana, ta? Nanging ditontona nganggo mikroskoop, dipisaha nganggo cara kepriye bae, ora bisa. Bola-bali mung bisa kepetuk karo barange kang ketempelan si abang, kayata kembang wora-wari.
Rasa pedes iku iya ana, ta? Nanging uga ora bisa dinyatakake nganggo mikroskoop utawa piranti pamisah, bola-bali kita mung bisa kepetuk karo barange kang kadunungan si pedes, kayata Lombok.
Hla dina Ngahad iku rak iya terang ana, ta? Nanging kepriye bisa kita kepetuk karo si Ngahad mau, kang luwih alus tinimbang karo si abang utawa si pedes?.
Yakin kita kepetuh karo si Ngahad, mestine ora kaya kepetukmu karo aku “tuk“ mengkene iki. Upama weruh kantor-kantor pada tutup,sekolahan lan gadeyan uga tutup, ndadak kelingan dek wingine sore mambu wong ngobong menyan, …………….. rak iya banjur bisa netepake yen wektu iki Ngahad temenan, ta?
Anadene bab Gusti Allah mau, yen mungguhing aku ; aku yaqin kang sak yaqin-yaqine, Gusti Allah iku ana. Iku ora mung ketarik saka tiru-tiru jalaran krungu tembung dzat wajibu’lwujuud (dat kang wajib anane) iku ora. Iya kaya yaqinku bab dina Ngahad mau kae.
Aku lan kowe ora bisa rembugan mengkene iki, cekake uwong iki ora bisa tumindak apa-apa, upama Dat kang wajib anane iku ora ana. Mulane ora percumah bae kaum Muslimin saben arep tumandang apa-apa ngucap bismilah utawa bismillahi’rrahmani’rrahiem (atas asma Allah kang Maha Murah lan Maha Asih). Emane, dene kang akeh-akeh, pangucape mau mung kagawa saka pakulinan bae, ora terus ing ati sanubari.
Mengkono uga ora percumah lapel kang muni : laakhaula walaaquwwata illa billah (ora ana daya kekuwatan kejaba kanthi pitulunging Allah). Emane, tumrap bangsa kita kang wuta tembung Arab, lapel mau anggone ngucapake dadi “ wala-wala kuwatta” sarta seje tegese.
14. MUDADAMA : Maaf, mas. Kangmas ngendika “uwong ora bisa tumindak apa-apa, upama Gusti Allah iku ora ana“, iku genahe kepriye? Lan apa ana andaran liyane maneh kang njalari kangmas yaqin sak yaqin-yaqine bab anane Gusti Allah iku?
14. WREDATAMA : Bener, orakena ja wigih-wigih, yen atimu durung marem !
Mestine sapa bae rak iya yaqin ta, yen deweke iku ora bisa tumindak apa-apa, kejaba kelawan pitungganing Allah? Tandane deweke ora bisa migunakake peranganing awake, — kang diaku duweke, — miturut sakarepe dewe. Kayata ora bisa nganggo mripate gentenan, siji turu siji melek. Ora bisa nggondeli umure semenit bae, yen wis tekan mangsane kukud.
Hla sajroning isih urip iki ndadak kadunungan sipat apes lan lali barang.
Iku kahanan kang ana ing badan kita. Saiki coba mikira kahanan alam kang gumelar iki, kayata:
Sapa kang nitahake rembulan lan srengenge serta mernata lakune kanthi ajeg, kang ora bisa dipengaruhi dening manungsa? Sapa kang nitahake bumi, segara, kali, gunung, dalah isine iki kabeh? Sapa kang nitahake udan lan tetuwuhan kang minangka pangane machluq iki? Cekake akeh banget tanda saksine, macaa Qur’an, saiki rak wis akeh kang ditarjamah ing basa daerah utawa basa Indonesia.
15. MUDADAMA : Katrangan iku aku durung marem, mas! Apa kang dingendikakake iku mau kabeh, kita rak mung kari nemoni barang kang wis gumelar. Sarehning rumangsa ora bisa gawe lan ora bisa mernata, banjur tuwuh pangira-ira kita miturut hokum ngadat : mestine ana sing gawe, kira-kira ana sing mernata, patute sing gawe lan sing mernat iku kuwasa bange t . Apa ora mengkono?
15. WREDATAMA : Hla mbok ngono ! iki jeneng diskusi (tukar pikiran) temenan. Nanging saiki aku genten wenehana katrangan disik : Perkara kahanan kang wis gumelar iki mau kabeh, mungguhing kowe : kepriye dumadine? Lire saka dayaning apa, lan apa sebabe dumadi ?
16. MUDADAMA : Dumadine iku dengan sendirinya (dadi pribadi), mas! Yaiku kang diarani Natuurwet utawa angger-angger Kudrat. Hla sebabe dumadi saka kumpuling adon-adon utawa kumpuling daya tarik-tinarik.
16. WREDATAMA : Bagus! Hla kang nganakake wet utawa angger-angger: yen iki kumpul karo iku dadi mengkene, yen kiye tarik-tinarik karo kuwe dadi mengkono, iku sapa utawa apa anggonmu ngarani?
17. MUDADAMA : Kang nganakake angger-angger Kudrat iku, ora liya kejaba Kudrat. Kang nganakake Natuurwet, hiya ………….. Natuur. Hla iya Natuur iku daya kekuwatan kang duwur dewe. Sak nduwure Natuur wis ora ana kekuwatan maneh.
17. WREDATAMA : Mengko ta disik. Kang kok kandakake iku, kowe mung nirokake kapracayan lan gegebenganing liyan, apa kapracayan lan gegebenganmu dewe? Upama iku iman lan iktikadmu dewe, apa ya kowe wis mantep temenan? Wis ora tida-tida?
18. MUDADAMA : We hla konangan wadiku ! Upama aku wis duwe kapracayan lan gegebengan mengkono, rak ora perlu nyuwun penerangan mrene. Aku mung nirokake panemune golongan Natuuralist bae, kok mas! Aku dewe isih bingung, embuh-embuh kang tak antepi. Ana panemu kaya mengkono, kaya-kaya arep katut, jer ora bisa ngunggahi maneh, nanging kok hiya ora …….. wani, jer durung sreg.
18. WREDATAMA : Hla ngono ta genahe. Yen “kudrat” kang kok sebut-sebut iku mau kudrat tembung Arab (qudrat), iku pancen saperangan saka sipat-sipating Pangeran, dene tegese: kuwasa. Sipat “kadiran” (qadiran) tegese: kang kuwasa. Mulane ora kliru yen Gusti Allah iku sinebut Kang Maha Kwasa, nanging iku mung nyebut saperangan saka sipate bae. Sipat liya-liyane isih akeh.
Dadi: dudu si Kudarat iku daya kekuatan kang duwur dewe, benere: daya kekuatan kang duwur dewe iku hiya kang kagungan sipat Kudrat lan sipat Kadiran mau.
Hla…. yen kudrat utawa kodrat tembung Jawa, surasane rada akeh empere karo kang kok sebut natuur mau kae. Yen aku ora kliru “kodrat” tembung Jawa iku ateges ya wis mengkono iku, dene “natuur” iku ateges kabeh kang gumelar iki, Indonesiane alam semesta.
Iku, uga durung sreg yen dianggepa daya kekuatan kang duwur dewe. Awit, upama kenaha tak tembungake makarti, iku mau kabeh mung uwohing makartining Pangeran. Dene Pangeran iku yen kersa nitahake sawiji-wiji : yaquululahu fayakuun (Al Baqarah 117, Maryam 35, Ya’sin 82 = angandika Panjenengane: “anaha”, sira banjur ana)’.
Hla saiki kowe ngertiya kang jelas bukti-buktine, yen natuur kang dianggep daya kekuwatan utawa panguwasa kang duwur dewe dening golongan Naturalist iku, sak temen-temene dudu daya kekuwatan utawa penguwasa kang duwur dewe:
(a). Kaum Naturalist duwe keyaqinan, yen kabeh kedadeyan (akibat) iku mesti ana sebabe, nanging nyatane ana pira-pira kedadean kang deweke ora bisa nemokake sebabe, alias ngambah dalan buntu. Sebab dipikir saka kumpuling adon-adon ora tinemu, saka kumpuling daya tarik-tinarik, uga ora tinemu. Kayata:
Apa sebabe watake si A. iku rupak, bingungan, sedihan, nanging si B. longgar, ora bingungan lan tansah gembira? Sebab adon-adone ora pada. Bener! Nanging apa sebabe adon-adone teka beda-beda? Wangsulane mung k a p i n u j o n utawa d u m a d a k a n (touvallig) mengkono!
Apa sebabe si C. sregep tuku lotre teka ora tau menang, barang si D. jajal-jajal tuku lot sepisan teka oleh pris nomer siji ? Wangsulane iya mung kapinujon utawa dumadakan iku mau.
Mangka kita kang percaya marang ananing Pangeran, ora tau ngambah dalan buntu mengkono iku, senajan kita uga yaqin marang ananing angger-angger sebab lan akibat (wet van oorzaaken gevolk). Kapinujon utawa dumadakan, kang sajak anggungu karepe dewe iku, mungguhing aku: ora ana. Jer iku satemene wis nurut garis kersaning Pangeran kang Maha Adil.
(b). Natur iku sipate bisu, nanging Gusti Allah iku kagungan sipat Kalam (kalam) kang tegese : pangandika lan sipat Mutakaliman (mutakalieman) kang tegese : kang ngendika. Mulane ana titahe kang oleh dawuhing Pangeran, yaiku para Nabi.
(c). Natur iku sipate wuta, tuli, bodo, lan liya-liyane, cekake hla mbok tak kandakna sawengi natas, mangsa rampunga. Padane nanding wulane sealer gajah karo gajahe.
19. MUDADAMA : Iya, iya, mas, aku wis ngerti. Aku wis yaqin yen Gusti Allah iku ana, lan Panjenengane iku daya kekuwatan utawa panguwasa kang duwur dewe.
19. WREDATAMA : Sukur, yen kowe wis kasinungan iman. Nanging kowe mangertiya, imanmu iku isih kagolong imane wong taqlid, tegese mung tiru-tiru wong akeh utawa gugon-gugonen kakangmu, aku, kok piker: mangsa ta duwe maksud nasarake ora.
Syeeh Iman Ghazali, anggone nerangake bab iman iku ana telung warna:
(1). Imane wong gugon-gugonen iku mau, padane kowe percaya yen kampung sentul iku ana wong jenenge Mas Pawira, pawakane bagus, omahe marep ngidul, ngadepake dalan gede. Jalaran wong akeh pada nyritakake mengono. Iman kang semono iku, yen wong akeh kliru, kowe milu kliru. (Mulane iya gampang owah gingsire. Pengutip).
(2). Imane wong ahli kitab Agama (Usuluddin), padane wong kang percaya yen ing kampung Sentul mau mula bener ana wong jenenge Mas Pawira, jalaran wis tau liwat ing ngarepe omahe, lan wis tau krungu suwarane Mas Pawira saka ndalan. Iman kang semono iku iya isih bisa kliru, sebab suwara kang rinungu mau durung karuwan yen suwarane Mas Pawira temenan (Mangka omahe tanpa naambord. Pengutip).
(3). Imane wong Ahli Makripat (‘arifin), padane wong kang percaya yen ing kampung Sentul mau mula bener ana wong kang jenenge Mas Pawira, pawakane bagus, jalaran wis tau maradayoh lan wis tau ketemu karo Mas Pawira dewe. Iya iku iman kang sak bener-benere. Ewadene isih nganggo unda-usik, kayata; yen anganggone maradayoh iku wayah surup, mestine kurang ceta tinimbang karo sawise nyuled lampu. Patemon mawa dammar lampu mestine kurang ceta tinimbang karo mawa dammar srengenge (awan).
20. MUDADAMA : Kepriye nalare, kangmas kagungan pangira: yen kapercayanku marang anane Pangeran iku lagi kalebu kapracayan kang gampang owah gingsire?
20. WREDATAMA : Mesti bae weruh ! Jer sakawit isih tida-tida, wusana dengan mendadak sontak kowe saiki nglahirake wis duwe kapracayan ingatase perkara kang gawat mengkono.
Hara, apa kowe ngerti : apa sebabe titah iki wajib bekti marang Pangeran? Upama kowe wis nindakake bekti, mesti ing angen-angenmu iku ana maksud ngarep-arep tampa ganjaran serta wedi bakal tampa siksa. Rak iya ta ? mangka ing Qur’an nerangake wamaa dhalamnaahum walakin dhalamuu anfusahum (huud 101, Al’ankabut 40 = Allah ora nganiaya kawulane, nanging para kawula kang nganiaya awake dewe).
Apa sebabe kowe ngarep-arep tampa ganjaran serta wedi tampa siksa iku???
Sebabe : Pangeranmu iku kok gambar-gambar wujud anjenggereg lenggah damper kencana ana ing langit. Utawa wujud Markas kang gede banget, kanthi anggota staf kang akeh banget: juru maringi dawuh, matedani ganjaran lan matrapi paukuman. Rak iya ta ?
Mulane yen kowe lagi nemu karibedan. Iyo sok nyenyuwun barang, dene yen lagi nemu kabungahan, adate kowe lali. Elingmu mung yen lagi ngabekti, luwih-luwih yen lagi karibedan iku mau.
Hla yen kowe nyenyuwun mangka ora kalaksanan, atimu kok peksa-peksa milu ngarani yen Pangeran iku adil. Arep muni ora adil, ora wani. Nanging sak jatine atimu durung nrima, sebab kowe durung dong. Anggonmu ngarani adil iku mung tiru-tiru kandane wong akeh bae. iya apa ora ?
21. MUDADAMA : Aduh kangmaaaas ! Mula nyata mengkono iku pangangen-angenku. Hla gek kang sinebut Pangeran iku apa ? apa hawa ? dudu. Apa cahaya ? dudu. Apa daya ? dudu. Nyuwun diterangake kang sak jelas-jelase : apa lan endi ta Pangeran iku?.
21. WREDATAMA : Mesti bae kabeh-kabeh dudu, jalaran kang kok sebut-sebut iku mau kabeh barang anyar, kang kena ing aral owah gingsir. Balik Pangeran iku disik tan ana kang andisiki, sarta langgeng tan kenaning owah gingsir.
Cekake : aja maneh Zonnestelsel (wilayahing srengenge), hla wong sak njabaning Zonnestelsel pisan. Uga liniputan Dating Pangeran Kang Maha Agung. Mangka lagi anggambarake Zonnestelsel bae, nalare wong wis ora gadug. Rak iya, ta?
Pitakonmu “Pangeran iku apa lan endi” iku kadohan panjangkah. Becike ngawruhana sipat-sipate bae disik. Sipat-sipating Pangeran iku dipertelakake ceta ana ing Qur’an, sarta wis ana kang ngimpun lan wis dimupakati ing ngakeh : 20 kehe, yaiku:
1. Wujud = ana
2. Qidam = disik tan ana kang andisiki
3. Baqaa = langgeng
4. Muhaalafah li’lhawaaditsi = beda kelawan kang anyar
5. Qiyaamu bi nafsihi = jumeneng kelawan piyambak
6. Wahdaniyat = sawiji
7. Qudrat = kuwaos
8. Iraadad = karsa
9. Ilmu = kawruh
10. Hajjat = gesang
11. Sama’ = miyarsa
12. Bashar = uninga
13. Kalaam = ngendika
14. Qaadiran = kang kuwaos
15. Muridan = kang kagungan karsa
16. Aliman = kang kagugan kawruh
17. Haiyan = kang gesang
18. Sami’an = kang miyarsa
19. Bashiran = kang nguningani
20. Mutakaliman = kang ngendika.
22. MUDADAMA : Nyuwun nyelani disik, mas ! Sipate kang angka 14 tekan angka 20 iku mau, kaya-kaya mung ambelani sipat angka 7 tekan angka 13. Apa ana bedane? Yen pada bae, rak kena diarani Pangeran iu mung mengku sipat 13 ora 20 ?
22. WREDATAMA : Kepriye ta kowe iku ? Bedane tembung kuwaos karo kang kuwaos iku rak wis terang : “kuwaos” iku araning kahanan kang andunungi, kaya dene putih, bunder, duwur lan liya-liyane. Dene “kang kuwaos” iku mratelakake kang kadunungan ing kahanan kuwaos iku. Tembung Arab sipat (shifat) iku tegese pambeda, ora mung ateges kahanan bae, mulane uga kena ditumrapake marang kang kadunungn kahanan : kang kuwaos beda karo kang ora kuwaos. Iya apa ora?
Bab sipating Pangeran iku satemene akeh banget. Nanging ahli agama dek jaman samana duwe panemu : yen cacah 20 iku wis bisa ngemot sipat-sipat kang kasebut ing Qur’an kabeh, kayata sipat Maha Gagah, Maha Wicaksana, Maha Jembar, Maha Paring Ngapura, lan liya-liyane, apadene kang wis kerep kok rungu (lan uga kasebut ing Qur’an) : Maha Murah, Maha Asih, Maha Adil, Maha Agung, Maha Luhur, Maha Mulya, Maha Suci, Maha Wikan lan liya-liyane. Siji-sijine iku kalebu sipat endi saka 20 iku, mestine kowe bisa mikir dewe.
Sipat 20 iku diarani sipat wajib, hla sipat mokal uga 20, yaiku kosok-baline sipat wajib iku. Banjur diwuwuhi maneh sipat wenang. Dadi gunggunge sipating Pangeran iku kasebut ing wulangan ‘Aqaid ana 41.
Anadene sipat wajib 20 mau ana ing wulangan Usuluddin diperang (diringkes) dadi 4, yaiku :
a. Sipat angka 1 diarani sipat Nafsiyah = kang dianggep awak.
b. Sifat angka 2 tekan 6 diarani sipat Salbiyah = kang ngorakake kosok-baline.
c. Sipat angka 7 tekan 13 diarani sipat Ma’ani = kang andunungi ing sipat Nafsiyah.
d. Sipat angka 14 tekan 20 diarani sipat Ma’nawiyah = kang kadunungan sipat Ma’ani.
Ing layang-layang w i r i d ana kang pamerange mengkene
a. Sipat angka 1 diarani sipat jalaal tegese Maha Agung.
b. Sipat angka 2,3,4,5, diarani sipat Jamaal tegese Maha Elok.
c. Sipat angka 11,12,13, serta angka 18,19,20, diarani sipat kamal tegese Maha Sempurna.
d. Sipat angka 6,7,8,9,10, serta angka 14,15,16,17, diarani sipat qahaz tegese Maha Wisesa.
Ana maneh sipat-sipating Pangeran kang kerep kecangking dening para ngudi Kasunyatan, yaiku : gesang tanpa roh, kuwaos tanpa piranti, tan wiwitan tan wekasan, tan kena kinaya ngapa, ora jaman ota makan (makam), ora arah ora enggon, adoh tanpa wangenan cedak tanpa gepokan, ora njaba ora njero nanging nglimputi kabeh kang gumelar iki …………….. lan liya-liyane.
Senajan wis dicetak-cetakake kaya mengkono, ewadene kang nampi isih …………. Bingung, jalaran batine isih madak-madakake utawa ngentha-entha sipating Pangeran iku isih kiwa tengene, yaiku barang-barang kang …….. anyar , iki.
Hla nggih tiyang , kok mas !
23. MUDADAMA : Nyata mas ! Pancen aku isih bingung, durung bisa ngecupi endi ta kang sinebut Pangern iku ?
Tak rasak-rasakake kok bener dawuhe para ahli Agama, kang maksude mengkene:
“Ing kaweruh Tashawwuf Islam ora ngrembug kakekate Dating Pangeran, mung aweh pituduh bab pangulahing ati, minangka panggayuhe ngelmu Makripat. Yen pituduhing Tashawwuf iku ditindakake kanthi temen-temen, ora mokal upama oleh pitulunging Pangeran, banjur binuka ing kawruh Kasunyatan, kang bisa terang marang gaibing Pangeran”.
Mengkono dawuhe. Hla panemune kangmas kepriye ?
23. WREDATAMA : Yen bab bener lan ora bener, sak temene mung gumantung seneng parenge wong dewe-dewe, angel anggone ngebabi. Yen bab gampange iku aku wani tanggung: pancen nyata kaya mengkono. Mau (Bab I no 9) aku rak wis kandha : Wong nglakoni sarengating agama apa bae kang dicocogi, janji kanthi temen-temen, yen kepareng uga bisa oleh ilham. Bedane karo kandamu iku mau, saiki nganggo tambah nindakake pituduhe kawruh Tashawwuf, iya luwih prayoga.
Nanging kang kok kandakake iku mau rak panemune pujangga utawa pandita dek jaman semana, ta? Yaiku dek jamane, kahananing masyarakat durung semene majune, ta?
Dadi dudu dawuhing Al Qur’an ! yen Al Qur’an, malah tansah nganjurake supaya uwong pada migunakna akal lan pikirane. Saka panemuku, migunakake akal lan pikiran mono iya ngrembug bab Gusti Allah barang, nganti sakjelas-jelase.
Mulane aku omong mengkono, awit dawuhing Pangeran ing Al Qur’an iku tetep salawase, nanging panemuning wong sok molah-malih, nuting jaman, kayata : Socrates diukum pati, jalaran panemune digelarake dek jaman semana. Bareng wis let pirang-pirang abad, wong-wong lagi pada yaqin yen panemune Socrates mau bener. Iya apa ora?
Para ahli agama dek jaman semna duwe panemu, yen bab Gusti Allah iku ora kena dirembug. Mula bener, sebab nalika semana durung ana Sekolah Menengah Atas, durung ana Universiteit, pikiraning wong-wong durung mletik kaya saiki, isih gampang mituhu dawuhing wong tuwane, deduwurane, penuntune.
Nanging saiki, gelem mituhu iku yen wis ngerti temenan, yan wis akal lan pikirane ngerepi.
Kayo dene maneh, senajan dawuhing ahli agama mau bener, yakin cocog karo kahananing masarakat dek jaman semana, nanging kepriye uwohe ?
a. Negarane Sang Pujangga utawa Sang Pandita kang kagungan panemu mengkono mau : dadi jajahaning liya ing babagan politik utawa ekonomi.
b. Agamane Sang Pujangga utawa Sang Pandita kang kagungan panemu mengkono mau kususe, lan kawruh Kabatinan umume : ora saya maju, malah saya mundur.
Jalaran : panemune mau dadi rem mekaring nalar serta andidik marang para penganute Sang Pujangga utawa Sang Pandita dadi manungsa kang passief lan pessimistis : arep ngene wedi, arep ngono kuwatir, sapiturute.
Hla saiki aku mung sumarah karepmu : apa arep meneng bae, apa arep mersudi bokmenawa pinaringan ilham dewe, apa nerusake gegosokan karo liyan (aku) bokmenawa mundak dawruhmu?
24. MUDADAMA : Anu, mas. Bokmenwa jalaran aku iki ala-ala iya uwong weton jaman saiki, kang kulina migunakake akal lan pikiran, apa-apa meksa milih ngertine disik, kang iku, yen kepareng, nyuwun supaya kangmas narusake maringi penerangn kang bisa tinampa ing akal pikiranku.
24. WREDATAMA : Iya sak karepmu, nanging akal lan pikiranmu anggonmu nenandingi Gusti Allah karo kahanan kang anyar iki, selehna dhisik. Ora saka bodomu, nanging insyafa, yen Gusti Allah iku pancen dudu bangsane barang anyar, kang kena kok gambar-gambar saran akal lan pikiranmu. Yen wis kok selehake, mengo rak ora bingung, ora barang; Mara, saiki kowe arep takon bab apa?
25. MUDADAMA : Iya mas wis tak selehake akal lan pikiranku anggonku nggambar-nggambar kakekate Dating Pangeran. Hla wong mikir endog pitik karo pitike disik endi bae : ora bisa, ndadak mikir Gusti Allah. Rak iya salahku dewe. Nanging aku arep nyuwun pirsa disik, apa kita iki ora kalebu golongan Muktajilah ta, mas?
25. WREDATAMA: Hlo, hlo, hlo kowe kok wis tau krungu tembung “Muktajilah” (mu’tazilah) barang! …………………..
Tumrap wong kang aktief lan optimis iku insyaf, yen nasibe ana ing ndunya lan ngakerat iku tanggungane dewe, dudu tanggungane kana-kana. Mulane kang dianggo gondelan dudu kandane sapa-sapa, yaiku mung siji : wewarahing kitab agama kang rineksa ing owahe. Mangka ing Qur’an terang nganjurake wola-wali, supaya pada migunakake akal lan pikiran, malah nerangake yen para jin lan manungsa kang pada kecemplung nraka Jahanan iku kang lahum quluubu laayafqahuuna bihaa (Al A’raf 179 = duwe ati nanging ora dianggo mikir).
Bab kalebu golongan Muktajilah utawa ora, iku sak temene gampang anggone anggagapi atine dewe (zelfkorreksi). Pancene ora perlu kuwatir : Samangsa pangulir muluring nalar iku ana ambu-ambune mungkur mungkir bab ananing Pangeran, utawa ngurangi ing ka-Agungane, kayata golongan Naturalist kang kok kandakake mau, hla iku mestine kalebu golongan ………… Qadariyah, tetep kasebut kapir (kafir). Anadene Mu’tazilah kang kok wedeni iku kaya-kaya durung mesti yen kapir. Awit saweruhku, andarane mung perlu dianggo ambantah lan anjajagi iktikade wong ahli Sunnah, yaiku golongane wong kang panemune kaya pujangga utawa pandita kang mentas digunem iki mau (bab I no.23). Ahli sunnah kang kolot banget, ora mung Qadariyah lan Mu’tazilah bae kang dianggep kapir, dalah para Failasuf (ahli falsafah) uga dianggep kapir. Mangka perlune falsafah iku kanggo nandesake iman, supaya imane ora mung taqlid (anut-grubyug) bae.
Ewadene yen kowe tansah kuwatir disalahake kana-kana, kang kok kira bakal nanggung nasibmu ing ndunya lan ing ngakerat, iya uwis, “selamat tinggal” tetepa passief lan pessimistis, aku tak mlaku dewe……………
26. MUDADAMA : Ora kok mas ! Kekuwatiranku bab Muktajilah iku mau jalaran durung ngertiku. Aku saiki wis ngerti garis-garise, mula arep mbanjurake nyuwun penerangan :
Ana golongan kang nekadake ing ndalem iktikade, yen Allah iku sak jatine ora liya kejaba Ingsun. Hla iku kepriye ta genahe ? Yen iktikad mau cocog karo iktikade kangmas, aku nyuwun keterangan : kepriye gatuke karo bab anggone nitahake isining alam iki kabeh mau, lan kepriye gatuke karo sipat-sipating Pangeran kang wis dirembug mau kae (bab I no. 21,22) ?.
Hla yen ora cocog karo iktikade kangmas, perangan endi kang ora dicocogi iku ?
26. WREDATAMA : Oo, adiku nake si bapa karo sibiyung ! Kowe saiki takon Sastracetha Wadiningrat ? Mara prastawakna kanthi pikiran kang wening, saiki kita ngambah dalan simpangan : kang siji menyang swarga, sijine menyang nraka.
Ing pedalangan dikandakake, sapa kang ngerti marang Sastrajendra Hayunigrat iku, yen raseksa, patine awor lan manungsa kang sampurna, yen manungsa, patine awor lan dewa kang minulya. Mulane digandrungi banget dening Prabu Sumali, kasebut ing layang “Lokapala” mengkene (sinom) :
Sastrajendra Hayuningrat, pangruwat barang sakalir,
kapungkur sagung rarasan, ing kawruh tan wonten malih,
wus kawengku sastradi, pungkas-pungkasaning kawruh,
ditya diyu reksasa, myang sato sining wanadri,
lamun weruh artine kang Sastrajendra.
Rinuwat dening Batara, sampurna padinireki,
atmane wor lan manugsa, manugsa kang wis linuwuh,
yen manugsa udani, wor lan dewa patinipun,
jawata kang minulya, mangkana Prabu Sumali,
duk miyarsa tyasira andandang sastra.
Banjure (dandang-gula) :
Jog tumedak Sang Prabu Sumali, saking palenggahan nawaretna,
angrepepeh neng ngarsane, arsa mangraup suku,
Sang Pandita gupuh nedaki, pan sarwi kipa-kipa,
nyandak astanipun, duh yayi Prabu Ngalengka,
Sampun sampun paduka arsa punapi, anguncapaken asta.
Aturnya lon Sang Prabu Sumali, saking sukune manah kawula,
amiyarsa pituture, ing tyas langkung kapencut,
nugrahanen kakang pun yayi, Sastrajendra juningrat, pangruwating driyu,
pun yayi liwat druhaka, tinitah wil sato padane neng bumi,
pae lawan manungsa.
Sampun tanggung nggen paduka asih, ing kaswasih mbenjang Ngariloka,
cangkingen wosing deweke, prasetyamba pukulan,
sampun menggah nini Sukesi, nagari ing Ngalengka,
lan saisinipun, jro pura katur sadya,
nadyan pejah gesang tan ngeraos ndarbeni, langkung krasa paduka.
Prasetyane Prau Sumali iku ora anggumunake, jer gede-gedening bandane wong urip iku dudu karaton saisine, yaiku nyawane. Ewadene nyawa iku dianggep remeh bae yen ditanding karo ……… kapercayan. Mulane umat Islam pada wani perang sabil, Umat Kristen pada wani perang salib, wong Jepang pada wani jibaku, sebab duwe kapercayan yen bakal munggah swarga.
Dene bab Sastrajendra iku mau, senajan luwih pengaji tinimbang nyawane, nanging perlu ditambahi : yen ora kliru penampane. Hla yen kliru ing penampa, iya raseksaha, iya manungsaha, bakal dadi endog amun-amun ana ing nraka. Hlo rak gawat ta ?
Jalaran saka gawate iku, mula wiwit biyen mula, ing tanah ngendi bae, agama apa bae, dadi larangan. Yen anggone nglarang iku jalaran saka pangemane marang kang kliru ing panampa, iku ya rada ana benere. Nanging ana uga kang anggone nglarangi iku jalaran nguwatake marang kang ora kliru ing penampa. Sebab kang ora kliru penampane iku apes-apese dadi wong kang tatag, tanggon, ora gugon tuhan, ora gampang di pengaruhi jer wis persasat nyekel Kunci Swarga. Namung durung mlebu swarga lan durung mangan rejeki woh-wohan swarga hlo (bab I no.10) aja gumampang.
27. MUDADAMA : Iya mas. Hla bebayane kang kliru ing penampa iku genahe kepriye?
27. WREDATAMA : Mau (Bab I no. 11) aku gawe pepindan wong lunga Haji wis kebanjur nunggang sepur utawa kapal, nanging ora ngerti parane kang ditunggangi, lan ora ngerti Mekah iku parane ngendi. Mesti bae bingung, lir kinjeng tanpa soca. Rak iya ta ?.
Hla tumraping Sastrajendra Hayuningrat iki, yen wong kliru penampane, pindane kaya wong lunga Haji, kang ora bingung ora apa, terus nunggang oto mengidul bae, ora menggok-menggok, sebab duwe panemu yen Mekah iku parane kidul. Serta kena diparani sarana oto. Mesti bae wusanane kacemplung ing segara. Mengkono pepindane sasaring pati, uga pepindane sasare nalika isih urip dadi penduduke ngalam dunya iki.
Contone sasar ana ing ndunya: Resi Wisrawa kang mejang Sastrajendra marang Dyah Sukesi iku, kacaritakake: Dyah Sukesi calon mantune iku banjur dialap dewe. Wasana dadi perang rebut rabi karo anake dewe, serta tampa paweleh anak-anake patutane karo Dyah Sukesi pada awujud raseksa, Mangka tindake Resi Wisrawa iku mung kagawa saka lali; apa maneh tumprap kang salah tampa.
Dene salah tampa iku umume rumaket marang wong kang pamarsudine ora urut saka tataran nglakoni Sarengat disik. Awit ing tataran Sarengat iku akeh latihan-latian jasmani lan rohani kang perlu banget minangka pondamen.
Anadene pitakonmu bab wong kang nekadake : “Allah iku sak jatine ora liya kejaba Ingsun”, ……….. aku ora bisa ngebabi kepriye iktikade, embuh pada embuh beda karo iktikadku. Nanging mungguhing aku, ucap-ucapan kang mengkono iku tak anggep groboh lan cepak andadeake salah panampa.
Hla iku ora perlu tak onceki, mengko kowe bakal ngerti dewe, sawise ngrungokake andaranku.
Ora mung ngerti ucap-ucapan siji iku bae, tak pestekake uga kowe bakal ngerti apa kang dikarepake dening para pengarenge layang-layang bab Kabatinan kang wis tau kok waca.
Ing andaran iki tak jarang ora bakal migunakake tembung-tembung kang wis kerep kok waca utawa kok rungu, kayata:
Ingsun , Aku, Aku-wutuh, sebab adakaning pamikir banjur dipahami: aku Suta, aku Naya.
Pribadi, bisa dipahami ateges: dewe, ijen, ora ana kancane. Manungsa Sejati utawa Sejatining Manungsa (haqiqatul insane) adakaning pamikir dipahami uwong kang krembyah-krembyah iki.
28. MUDADAMA : iya mas aku nderek bae, sok uga aku ngerti. Kepriye tak rungokne kang temenan.
28. WREDATAMA : Kowe ngertiya, sakabehing wong iku, ora pilih lanang apa wadon, tuwa apa enom, sugih apa mlarat ora pilih bangsa lan agamane, …….. adeging uripe kedadean saka :
(1). Dijumenengi Sang Alus,
(2). Badan alus dalah pirantine kang alus,
(3). Badan wadag kang kasat-mata iki, dalah pirantine kang uga wadag.
Dene beda-bedaning kelahiran wong-wong mau, ora liya mung jalaran saka bedaning dasar lan ajar tumraping si badan alus dalah pirantine lan badan wadag dalah pirantine mau; babar pisan ora merga kurang adile Sang Alus anggone anjumenengi.
Bedaning dasar tumraping badan (alus lan wadag) jalaran ora pada ukuraning adon-adone. Pepindane kopi susu, ana kang kepaiten, ana kang kelegen, ana kang kanyepen, ana kang sedengan.
Hla bedaning dasar tumpraping piranti (alus lan wadag). Pepindane bekakase wong omah-omah iki, ana kane edi garapane lan awet anggone, ana kang ora.
Bab bedaning ajar tumraping badan wadag, kaya-kaya wis ceta : upama wong kang ora gelem ulah raga lan ora gelem njaga pangan lan papane, amesti kawarasane beda karo kang ulah raga lan njaga pangan lan papane. Hla senajan tumpraping badan alus uga mengkono, lire uga ana cara pangulahe lan penjaganing kawarasane.
Dene bedaning ajar tumraping piranti badan wadag, rak iya wis ceta ta : upama wong ora sinau, iya tangeh bisaha maca lan nulis; wong kang ora kulina memikir iya dadi ketul pikirane.
Hla senajan pirantine badan alus rak iya kaya mengkono uga. Upamane wong duwe montor apik, nanging ora ngerti carane ngrumat lan nglakokake, iya ora bisa migunakake paedahe.
29. MUDADAMA : Amit sewu mas ! Kangmas ngendikakake “Sang Alus” iku aku ora ngerti babar pisan. Kang wis kerep tak waca lan tak rungu kae mung “badan alus” lan “badan wadag” mengkono bae.
Karo dene maneh, kangmas ngendikakake yen pikiran iku pirantinening badan wadag; mestine pancadriya — mungguhing kangmas — uga kaetung pirantining badan wadag. Mangka mungguhing aku, kang tak anggep pirantining badan wadag iku: kabeh kang awujud jasad jasmani iki; hla kang dudu jasad jasmani iku tak arani pirantining badan alus. Iku kepriye genahe ?
29. WREDATAMA : Mengko ta disik ! Kowe saiki durung ngerti, ora dadi ngapa. Nanging anggere anggonmu ngrungokake temenan bae, mengko rak ngerti dewe. Beda-bedane anggone ngarani, aja kok piker disik. Mengo yen kowe wis ngerti, rak banjur weruh : pada utawa bedane karo andaran kang kok wis tau kok woca lan kok rungu iku. Yen ana kang tinemu pada, padane ana ing perangan endi, hla yen ana kang tinemu beda, bedane ana ing bageyan endi.
Mara tak banjurne ya:
Sakabehing piranti (apparaat, alat) kang bisa kita pigunakake ing ndalem kahanan kita melek-melek biasa iki, tak arani pirantinig badan wadag. Wujude ora mung pancadriya bae, satemene asthendriya. Iku pada kailenan dening “rasa” nanging ing rasaning badan wadag uga. Yaiku:
(1) Blegere aran irung mesine aran pangambu makartine aran ngambu.
(2) Blegare aran kuping mesine aran pangrungu makartine aran ngungokake.
(3) Blegere aran mripat mesine aran pandeleng makartine andeleng.
(4) Blegere aran ilat mesine aran pangenyam makartine aran ngrasakake legi, gurih, sapanunggalane.
(5) Blegere aran kulit daging balung mesine aran panggepok makartine aran ngerasakake perih, linu, sapanunggalane.
(6) Blegere aran jantung mesine aran ati makartine aran ngangen-angen, nyipta lan liya-liyane.
(7) Blegere aran utek mesine aran akal makartine aran ngeling-eling, mikir, lan liya-liyane.
(8) Blegere aran pringsilan, mesine aran napsu makartine aran muring, kepingin, lan liya-liyane.
Iku mau kabeh tak arani pirantining badan wadag. Dene pirantine badan alus iku mung siji, yaiku rasa-eling utawa rasa-jati. Kang alus luwih dening alus, kang anggone makarti ing ndalem kahanan kita ora biasa melek-melekan mengkene iki.
Anadene kang tak tembungake “Sang Alus” iku ora ngagem piranti apa bae, amarga Panjenengane iku qadirun bilaaalatin (kuwaos tanpa piranti).
30. MUDADAMA : Anu, mas ! Yen kang lima (pangambu, pangrungu, pandeleng, panganyem, pamggepok) iku dianggep pirantine badan wadag, iya uwis, aku nderek mupakat. Nanging kang telu liyane iku, kepriye, amarga panggonane rempit banget? Mulane ana kang ngiyas, yen ing kono iku dampar (‘arasy) palenggaha-Ingsun. Kang tengah diarani omah larangan utawa betalmukaram (baital muharram), kang nduwur diarani omah perame yen utawa betalmakmur (baital ma’mur), kang ngisor diarani omah pasucian utawa betalmukadas (baital maqdis).
30. WREDATAMA : Hlo, hlo, hlo, kok jebul ngetoni Wirid. Perkara “Ingsun” aku mau wis kanda ora bakal milu ngrembug hlo ! Aku mung arep nerangake bab tembung “palenggahan” karo “piranti” iku mau bae.
Yen dianggep palenggahan, mesti bae tansah genta-genti dilenggahi. Bisa uga dilenggahi bebarengan, sebab kang lenggah iku bisa mencala pira bae kaya Candabirawa. Hla yen kala mangsane telu pisan ora dilenggahi, iku banjur ing apa lan ana ing ngendi ?
Dene yen dianggep piranti, iku rak genah. Amarga ana kala mangasane piranti tetelu pisan iku dijarag ora dipigunakake, yaiku menawa kang duwe piranti mau nedya migunakake piranti kang banget aluse, kang tak arani rasa-eling utawa rasa-jati mau. Ana kala mangasane uga, ora makartine piranti tetelu mau jalaran ora dijarag, kayata ingnalikane lagi kataman lara kang luwih banget.
Hla anggonku tetep ngarani piranti badan wadag iku jer kita bisa migunakake lan krasa migunakake ing ndalem kajanan biasa mengkene iki.
31. MUDADAMA : Iya, iya, mas. Bab piranti kau wis nampa. Nanging bab Sang Alus aku meksa isih kodeg, geneya ora disebut Badan Alus bae kaya wedaran kang akeh-akeh ?
31. WREDATAMA : We hla, merangi total kowe iki ! Rak wis genah ta, yen Sang Alus iku dudu badan alus? Awit?:
Kabeh kang sinebut badan (likhaam, awak-awak) iku arepa kepriye bae sipate, — kasar, rada alus, alus, alus banget, alus luwih dening alus, — mesti kedadean saka adon-adoning bebakalan (element, anasir), lan mesti mawa wangun (vorm, bentuk).
Kita bisa nyatakake sarupaning badan wadag, sarana piranti-piranti wadag: gawane utawa gaweayane manungsa. Dene badan alus uga kena dinyatakake sarana piranti alus “gawane” manungsa; tekan din iku durung ana piranti “gaweyane” manungsa kang kena dianggo nyatakake badan alus iku.
Anadene kang tak tenbungake Sang Alus mau sarehing dudu badan, anggone nyatakake iya tanpa piranti. Piranti wadag maneh bisaha, senajan piranti kang alus luwih dening alus; ora bisa, jer Panjenengan iku tan kena kinaya ngapa.
32. MUDADAMA : Iya, iya mas, wis rada ceta penampaku bab bedane Sang Alus karo badan alus iku. Hla nyuwun diterangake kang luwih jelas : kepriye konstruksine (susunan, dapukane) Sang Alus, badan alus, lan badan Wadag iku mau, saengga wujud manungsa urip kaya ngene iki?
32. WREDATAMA : Oo, yen bab mengkono bae ora pati angel anggonku nerangake.
Kabeh uwong kang bisa lungguhan lan omong-omongan iki, ora mbedakake kang bagus, gagah weton sekolahan luhur, akeh bayarane, dalem gedong gede, karo kang anjeginggis, buta huruf, gawene pepriman, manggon ing ngisor kreteg, …… samangsae dioncati dening “badan alus” dalah pirantine iku banjur ….. nglumpruk tanpa daya babar pisan. Irunge wis ora bisa ngambu maneh, kupinge, mripate, lan liya-liyane. Wis ora bis makarti kaya maune. Hla badane wadag sakojor iku banjur bosok, lebur dadi jasad kang lembut banget, aku lan kowe ngarani …. Mati.
Dadi kanga aran “mati” iku maung rusake si badan wadag iki. Hla si badan alus dalah pirantine. Sarehning isih dijumenengi dening Sang Alus dalah pirantine. Sarehning isih dijumenengi dening Sang Alus ora katut mati. Anadene yen Sang Alus mau ngoncat i, si badan alus dalah pirantine iya bajur sirna, kaya rusake si-badan wadag mau. Hla mung kari Sang Alus kang langgeng ing kahanane, mulih mula-mulanira ………
Yen kok arani “konstruksi”, iya kaya mengkono iku konstruksine. Nanging aja kok cakrabawa kaya dene jago ana ing kurungan, kurungane ana ing sajroning kamar, iku ora. Apese pindakna banyu segara, kang kadadean saka banyu lan uyah. Hla banyu iku kedadeyan saka Hydrogenium (H = dat banyu) karo oxygenium (O = dat pangobong)
Mulane oncate badan alus saka wadag iku tanpa kaweruh iya ngrekasa. Padakna banyu segara dingerteni, uwale diedemake, banjur dadi uyah lan banyu. Hla oncate Sang Alus saka badan alus : saya nyamut-nyamut, padana anggone misahake si banyu dadi hydrogenium karo oxygenium mau.
Saiki Sang Alus mau arani nganggo tembung Ikheid utawa Purusha, lan sabanjur bakal tak sebut mengkno iku, aja salah paham.
33. MUDADAMA : Ngendikane kangmas iku terang gamblang, wijang nanging aku meksa durung …………… damang.
Sak temen-temene kang disebut nganggo tembung Purusha iku apa Roh kita iki, apa Urip kita iki, tha mas ?
33. WREDATAMA : We hla kepriye ta kowe iku ? Purusha iku iya Purusha. Upama Purusha iku Roh kita utawa Urip kita, mau-mau aku rak wis muni mengkono, apa kowe perlu ndadak tak bebingung ?
R o h (ar-ruuhu) iku kang tak arani nganggo tembung “badan alus” mau kae, yaiku bangsane bebakalan lan bangsane kang mawa wangun. Ing Ngayogyakarta kene akeh sedulur kang kasinungan kaluwihan bisa nyatakake kahanane Roh iku, unda-usih : miturut drajatee kang nyatakake sak timbang karo drajate kang dinyatakake. Hla mau rak wis tak kandake, yen Purusha iku d u d u si badan alus. Jer Purusha iku kasebut hayyun billaarauhin (gesang tanpa roh), dadi uga si Roh.
Dene tembung urip mau kae, aku ora ngerti endi kang kok karepake ? Apa “urip” kang tegese bisa kruget-kruget ( kosok baline mati ), apa “kang Urip” apa “Sang Urip?” Nanging telu pisan d u d u kang sinebut Purusha. Urip lan kang Urip, iku mung saperangan saka sipat-sipating Purusha bae, dene Sang Urip iku mung salah sawiji saka jejuluking Purusha bae.
Terange yen telu pisan iku dudu sejatining Purusha, amarga Purusha iku sipate angliputi kabeh kang gumelar iki. Senajan watu kang ora bisa kruget-kruget, senajan badan wadaging wong kang wis bosok awor lemah ……….. uga kaliputan dening Purusha.
Upama kowe duwe pangira : Purusha iku napas kita, apa nyawa kita, uga kliru. Jer napas iku mung talining urip, nyawa iku mung pratandaning urip. Uga salah, yen kowe duwe pangira : kang sinebut Purusha iku tirta nirmaya utawa ma’ulhayat (aquaeductus sylvii), jer iku mung praboting urip bae.
Luwih-luwih sasare yen kang kok anggep Purusha iku angen-angen, rasa-eling, soroting mripat, lan liya-liyane maneh. Cekake aja kok goleki ana ing sak njabaning kita utawa sak njeroning kita !
34. MUDADAMA : Upama purusha iku kang kagungan sipat 20 kang wis dingendikakake kae (Bab I no. 21) ? Yen mengkono, hla rak iya Purusha iku kang nitahake bumi lan langit dalah isen-isene kabeh iki ?
Hla iku cocok karo sawenehing wedaran kang ngiyas: tembung “nitahake” iku ing nalikane kita e l i n g : gumelar pada sanalika (kun fayakun) ; ing nalika kita lali : sirna kabeh, kasebut kiyamat.
34. WREDATAMA : Purusha iku mula dasar nyata kang kagungan sipat 20 wajibe, lan 20 mokale, mau kae ! Mara rasak-rasakna, sipat endi saka 20 mau, kang dudu sipating Purusha ?
Nanging kowe mangertiya, Purusha iku dudu kang nitahake bumi lan langit dalah isen-isene iki.
Dene kang nitahake bumi lan langit dalah isen-isene iki, kowe aja salah paham tak sebut asmane Absolute IK utawa Isywara.
Iswara iku, kejaba kagungan sipat 20 wajibe, lan 20 mokale, uga kagungan 1 maneh, yaiku sipat wenang (jais). Tegese wenang nitahake kabeh kang gumelar iki, uga wenang ora nitahake.
Dene kiyasane tembung nitahake kaya kandamu iku mau, trus terang bae mungguhing aku ………….… ora wani ! Rasane kok ya kaya pokrul-pokrulan (Bab. I No. 13)
Awit ngrembug ngono-ngono iku kudune aja mung wewaton akal lan piliran (dalil “aqli) bae, kudu gondelan unining kitab-kitab agama (dalil-“naqli). Mangka ing Qur’an nyebutake : Allahu alladzi chalaqa assamawati wa’lardla wamaa bainahuma fie sitiati syyaami (As Sajdah 4 Al Hadid 4 = Allah iku kang anitahake langit lan bumi dalah kang ana ing antarane ing sajroning nem dina).
Miturut ayat iki mau, tetela bathale paham eling; gumelar, lali sirna iku mau. Dene maksude lapel kun fayakun (anaha sira, mangka banjur ana pada sak nalika) iku sak temene mengkene:
Yen miturut angger-angger kudrating Pangeran kang wis gumelar iki, dadining kabeh kahanan iku mesti saka bebakalan. Nanging nalika sakawiting sakawit, disiking disik. Pangeran anggone nitahake kabeh kang gumelar iki tanpa bebakalan, mung sabda “kun” iku mau.
Menawa aku ora kliru kang duwe pangiyas kaya kandamu iku, ngolongane wong nekadake yen manungsa iku asal saka ‘adam (dudu Nabi Adam) kang tegese suwung, dadi kalawan pribadi , sadurunge ana Allah, malaekat, bumi langit, lan liya-liyane. Sebab jeneng-jeneng mau kabeh yasane si manungsa.
Mula bener jeneng-jeneng iku kabeh yasane si manungsa, …………….. nanging iktikad kang mengkono iku mungguhing aku : tak anggep rembug pokrul-pukrulan (Bab I No.13) aku ora wani temenan kae.
Dene iktikadku : Manungsa iku dijumenengi dening Purusha (Ikheid) kang kagungan sipat wajib 20 lan mokale 20. Hla kang nitahake langit-langit lan bumi iku Isywara (Absolite IK) kang kagungan sipat wajib 20, sipat mokal 20 lan sipat 1. Panjenengane iku jumeneng kelawan pribadi, serta pandamele kahanan kang gumelar iki kabeh : tanpa bebakalan.
35. MUDADAMA : Hla dalah, saiki aku ngerti, dadi kang sinebut Isywara iku sak jatine Pangeran Kang Maha Kuwasa, kang tembung Arab : Allah. Hla Purusha mau tembunge Arab apa, lan apane Isywara ?
Karo dene maneh, kang uga ngagen tembung Ikheid lan Absolute Ik, hla iku apa ora pada tegese karo tembung Ingsun kang tak aturake mau (Bab I no,26,27) ?
35. WREDATAMA : Wah, wah, pitakonmu teka tirik-tirik, tur angel. Iya ta anggere ora kawohan sentiment bae !
Coba pikiren : upama tembung Purusha iku tak salini X, sarta tembung Isywara iku tak salini Y, rak iya ora ngowahake apa-apa, jer tembung-tembung utawa jeneng-jeneng iku kabeh,mung yasane si manungsa, ta ? Yen genah ora ngowahake apa-apa, pancena, Arab utawa dudu Arab iku ora perlu dadi soal.
Purusha lan Isywara iku tembung Sanskrit anggonku migunakake iku mung tak nggo tetenger bae, kaya dene X lan Y iku mau, supaya ora cawuh. Sebab yen migunkake tembung Arab, bok menawa agawe kisruhe penampamu, amarga Isywara iku ana ing Qur’an sinebut Allah, hla Purusha iku ana ing Qur’an uga sinebut Allah.
Coba tha wacanen kang teliti, banjur rasakna nganggo pikiran kang wening, kayata : kang mertelake Iblis iku satruning Allah, hla iku rak terang Allah-Purusha, dudu Allah-Isywara.
Sebab kakekate Isywara iku ra kagungan satru ora barang, jer kabeh-kabeh iku titahe Isywara piyambak. Iya apa ora ?
Hla yen Iblis ditembungake satruning Purusha iku : mula dasar nyata. Jer uwong kang manut panuntuning Iblis, tan kena ora, mesti ora kenal lan ora tunduk marang Purusha, iya dat Kang Maha Suci iku.
Dene Purusha iku ora liya yaiku ………….. wewayangane Isywara. Poma-poma kowe aja salah paham : “wewayangan“ mono dudu cuwilan utawa plitikan, hlo !
Pangerten kang mentas tak kandakake iki mau, dek jaman wingi-wingi digawe wadi banget. Yen diwedarake sarana tulisan, tembunge diubeng-ubeng, ora diblakake. Yen anggone medarke sarana lisan, kudu tuk-tuk gatuk du batuk, tur mung cekak bae utawa dapur perlambang.
Iya pangerten iki mau sak jati-jatining maksude lapal laailaha illaallah muhammadur rosuulullah (ora ana Pangeran kejaba Gusti Allah, Nabi Muhamad saw. iku utusane Gusti Allah). Yen lapel mau diwuwuhi asyhadu anna (aku anakseni satuhune), aran kalimah syahadat (= ucap-ucapan pasaksen), iya iku rukuning Islam kang “terdahulu dan terutama”
Anggone digawe wadi banget iku, kaya kang wis tak kandakake mau (Bab I no.26) jer pancen gawat keliwat-liwat. Awit saka kliruning penampa, bisa uga banjur ngaku ……………. Allah. Banjur ora perduli batal karam, lan nacad pernataning agama. Sebab pengirane “dosa” iku ora ana, anggere wis mati iya uwis “bar” mesti bali menyang asale.
Nanging kang ora liru panampae, amesti wuwuh bekti marang Pangeran, tumindake dadi wirangi (wira’i = kikrik, ora gumampang), asih marang sepada-pada, rumangsa yen aku-kowe-deweke iku satemene ……….. siji. Sebab wis yaqin ing ndalem iman lan iktikade, yen Allah iku pranyata cedak luwih dening cedak, nanging ora gepokan, lan yaqin yen Allah iku pranyata nguningani saoba-osiking kawulane.
Anadene anggonku migunakake tembung Ikheid lan Absolute Ik iku, perlune ya mung kanggo mbedakake supaya aja cawuh iku mau. Yen kowe duwe penganggep tegese pada karo Ingsun, iya kena bae. nanging supaya aja cawuh, yen nganggo tembung “Ingsun” kudu diwuwuhi katrangan mengkene :
Ingatase titah : Ingsun iku tugase dudu sira. Nanging Ikheid (Purusha) iku : iya Sira iya Ingsun iya Deweke. Cekake Ingsun ora njaba ora njero, kang Maha Suci saka sipat anyar iki kabeh.
Dene Absolute Ik (Isywara) iku Ingsun kang ditekadake dening manungsa : Panjenengane iku kang nitahake, ngliputi, lan nguwasani gumelare alam iku, yaiku Maha Esa serta kagungan wewayangan aran Ikheid (purusha) mau.
Kepriye, bisa wuwuh terang, apa malah saya ruwet ?
36. MUDADAMA : Amit sewu, mas ! Ya sepira bae luputku aku nyuwun pangapura. Panjenegane ngendika Purusha (Ikheid) iku Allah kang mengku sipat 20 wajibe lan mokale, dene Isywara (Absolute Ik) iku Allah kang mengku sipat 20 wajibe, 20 mokale lan sipat wenang 1 . Yen mengkono, apa Allah iku luwih saka siji.
36. WREDATAMA : Kepriye dene kowe duwe panemu mengkono ? Aku mau rak wis kanda, yen Purusha iku mung “wewayangane” Iswara bae, ta?
Upama ing wayah tengange, ing satengahing alun-alun ana jembangan 1000 pada isi banyu kabeh, amesti siji-sijining jembangan ana “wewayangane” srengenge. Rak iya ta ? Apa kowe banjur ngarani yen srengengene loro, telu, utawa 1000 ? Iya kaya mengkono iku pepindane Isywara karo Purusha mau.
Hla siku mesti kowe wis bisa mangsuli dewe pitakonmu bab pada utawa orane : iktikadku karo iktikade wong kang ngucapake “Allah iku sak jatine ora ana liya kejaba Insun” mau kae (Bab I No.26). lan tak kiro kowe ora bakal salah paham marang unen-unenkang bokmenawa wis tau kok rungu, jalaran pancen popular (kerep kocap) banget. Lapale mengkene : waman ‘arafa nafsahu faqaq’ arafa rabbahum, waman ‘arafa rababhu faqad jahila nafsahu (= sing sapa weruh ing Pangerane temen-temen bodo ing ngelmu deweke iku).
Yen penampamu wis terang, banjur kepriye ? kang perlu luwihdening perlu iku ……………….. ber–amal (tumindak), supaya banyu kang ana ing jambangan mau bening. Sebab yen banyune butek, amesti wewayange srengenge ora katon. Dene yen jembangan pecah, muga-muga wewayange srengenge ora kraket ana ing krewenging jembangan, utawa ana ing banyune kang wutah beleberan.
37. MUDADAMA : Iya mas, yen bab Ingsun, kaya-kaya aku wis bisa mangsuli dewe. Cekake gumantung definisine (katrangan patokan) apa kang disebut nganggo tembung Ingsun iku. Apa Roh, apa Purusha, apa liyane.
Senajan kang disebut Ingsun iku Purusha, ewadene kudu mangerti, yen Purusha iku dudu Iswara, mung wewayangane bae.
Dene unen-unen kang mentas dingendikakake mau, senajan aku wis kerep krungu, nanging durung dong. Nyuwun dijelasake pisan.
37. WREDATAMA : Tak kira ya wis ngerti, mung kowe rada kuwatir bokmenawa kliru. Iku genahe mengkene :
Lapel waman ‘arafa nafsahu faqad ‘arafa rabbahu iku tumrap si jembangan isi banyu : sak mangsa bisa weruh Wewayanganing srengenge, wis cukup, prasasat wis weruh marang Srengengene. Pancen mung semono iku pantog-pantonging kaweruh Makripat. Utawa pepindane kaya dene si wayang, sak mangsa bisa ketemu karo Ki Dalang, wis cukup, prasasat wis ketemu karo Sing Nanggap kang munduti lelakon.
Teruse muni waman ‘arafa rabbahu faqad jahila nafsahu, iku tumrap klira-kliruning penganggep : si jembangan isi banyu teka kepingin kepetuk karo Srengenge kang ana ing langit, si wayang teka kepingin ketemu karo Sing Nanggap kang ana ing Dalem mbri. Hla yen ketemu temenan ……….. regemeng-regemeng, tetep sasare.
Anadene iktikad kang ngaku Allah (kang akeh ora wani terang-terangan blaka suta) serta kang nekadake mati iku wis “bar” ora ana lelakon maneh (Bab I no.35) iku pepindane kaya dene si jembangan isi banyu kang mung nekadake anane Wewayangan srengenge tok, ora nekadake anane Srengenge. Kepriye sebabe Wewayangan mau ana ing banyu jembangan, serta kepriye kedadeane sawise jembangan pecah : ora dadi pawigaten. Utawa pepindane kaya dene si wayang kang nekadake anane Ki Dalang tok, ora nekadake anane Sing Nanggap. Kepriye sebabe Ki Dalang iku mayang, lan kepriye sawise rampung pamayange : ora dadi pawigaten.
Iktikad mengkono iku iktikad madzhab (golongan) Qadariyah kang wis tak kandake mau (Bab I No.25). Bangsa kita kang rumangsa ahli Makripat, akeh kang duwe iktikad Qadariyah iku.
Kowe mangerti yen iktikatku ora kaya mengkono iku. Upama Jembangan isi banyu, aku nekadake anane Wewayangan srengenge lan Srengengene. Upama wayang, aku nekadake anane Ki Dalang lan Sing Nanggap.
Nanging upama jembangan isi banyu, aku ora nekadake bisa weruh Srengenge kang ana ing langit : upama wayang aku ora nekadake bisa ketemu sing Nanggap kang ana ing Dalem mburi, kaya iktikade madzhab Jabariyah. Bangsa kita kang ahli Sarengat lan ahli Sunnah, akeh kang duwe iktikad Jabariyah iku.
Saka keyaqinanku, sampurnane Kakekat lan Makripat iku kudu urut ngliwati tataran Sarengat lan Tarikat disik. Kosok baline yen ngliwati tataran Sarengat tok isih durung genep. Nanging serehning panemuning wong iku beda-beda, wong Kadariyah bok menawangarani iktikadku iku isih gugontohan, kosok-baline wong Jabariyah utawa ahli sunnah bokmenawa ngarai aku iki ……….. kapir. Kang mengkono mau : sumangga kersa, pangarem-aremku y aura-ura bae mengkono mau : sumangga kersa, pangarem-aremku ya mung ura-ura bae mengkene (dandang gula) :
Langkung nuwun Kanjeng Sunan Kali, atur sembah sarwi ngaras pada, nJeng Sunan Benang sabdane, yayi den awas emut, aja kongsi kawedar nglati, iku sabda Larangan, yen kawedar ngurungu, mring sagunging kang tumitah, yen mangerti dadi manungsa sejati, kapir kapur sampurna.
Hla kepriye bae iktikade, kang perlu luwih dening perlu iku ……… tumindak, ora cukup ngerti tok. Aja gumampang. Awit mung sarana tumindak iku, kang bisa awoh rasa nikmat lan rasa begja, ing sajroning isih urip ana ing ngalam dunya iki, lan ing nalika arep tinggal ngalan dunya iki, lan sawise ninggal ngalam dunya iki.
Wasana welingku marang kowe :
Yen kowe ora (durung) cocog karo andaran iki, kowe aja duwe pangira, yen aku bakalgeting ing kowe. Sebab cocogmu utawa ora cocogmu iku, ora bakal nyuda utawa muwuhi apa-apa tumprap anggonku leladi marang Pangeran.
Hla yen kowe cocog marang andaran mau pamrayogaku :
(1) Yen kowe wis nindakake sarengat, temenana, aja banjur ngowah-owahi. Yen durung, becik nindakna, agama apa kang kok senengi. Sarengat iku dadi “pendorong” kang wigati ingatase gegayuhanmu.
(2) Gegebengan mau aja kok anggo geguneman p a d i m a n , sebab ora ana paedae babar pisan tumrap kowe lan tumrap kang ngrungu. Dene yen ana kang miwiti ngajak rembugan, iya ladenan, nanging yen sulaya gegebengane : kalahana bae. aja demen bebantahan ngelmu, tiwas tuwas, pada dene ora bisa mbuktekake ing benere. Dene yen kanane katon arep marang gegebenganmu, nanging durung pati jelas, iya jelas-jelasna, aja demen ngumpetake ngelmu. Aweh tekan wong kelunyon iku kalebu panggawe utama.
Wis, saiki kowe ngasowa disik !
38. MUDADAMA : Pancen aku arep nyuwun penjelasan bab kalimah syahadat, serta bab si wayang kang kepingin ketemu karo sing Nanggap mau, mas, awit umume pancen mengkono. Nanging sarehning penjelasane kiraku rada dawa, mulane tak sabarke sesuk sore bae. saiki aku mung arep nyuwun keterangan setitik baba dawuhe kangmas iki mau.
- Ora prayogane dianggo paguneman padimman iku : mung sebab ora ana paedahe bae, apa satemene ……….. ana halate ?
- Kepriye, ingatase barang bener teka ora kena dibuktekake ?
- Apa kita iki ora kuwajiban nular-nularke ngelmu kang miturut keyaqinan kita : gede paedahe ?
38. WREDATAMA : Aku manut bae : penjelasane kalimh syahadat lan bab sijine mau disabarake sesuk sore. Nanging kowe ngertiya, babagan iktikad iku ora adedasar panemu umum, ora kumudu menang stem, hlo !
Dene pitakonmu I, II, III, iki mau panemuku mengene :
Wangsulane pitakon I. Temung halat iku ana werna loro, yaiku :
a. “halat” kang pada karo tembung jawa “walat” iku tegese tula h sarik. Hla iku ora ana walate setitik-setitika. Ngelmuning Pangeran iku ora ana kang nyebabake tampa tulah sarik (kuwalat), tumprap kang guneman utawa kang ngrungokake.
Ewa semono, ngandakake gegebengan secara terang-terangan mengkene iki, tetep ora prayoga dianggeo padiman, lire marang sadengah bae. kudu nganggo pilih-pilih : karo sopo anggone guneman.
b. “halat” kang asal saka tembung Arab “ghalath” iku tegese kekliruwan. Hla iku mula bener, saka bodone kang ngrungu utawa kang celatu, bisa nyebabake anane kekliruwan, kayata banjur ……… ngaku Allah iku mau.
Wangsulane pitakon II. Barang bener lan nyata, nanging ora kena dibuktekake, iku rak dudu perkara kang aneh ta ? apa kowe bisa mbukekake anggonmu ngimpi munggah pangkat, senajan bener kowe ngimpi mengkono ? apa kowe bisa mbuktekake lalimu anggonmu semayan, senajan nyata kowe lali temenanan ?
Dene kapercayan (iman) lan gegebengan (iktikad) mungguhing ngelmu iku, kang diarani bener : yen nganggo waton werna loro :
a. dalil naqli (= nukil = metik ) tegese awewaton petikan wewarahe kitabing Pangeran. Nanging sarehning wewarah mau akeh kang dapur pralambang utawa pepindan, mulane panyurasane ora kabeh kudu ditampa letterlijk (apa anane).
b. dalil ‘aqli (akal pikiran), tegese kang bisa disakseni dening akal pikiraning manungsa, kang bebas saka pengaruh. Hla akal pikiran iku werna-werna dasare lan ukurane, mulane uga beda-beda panemune.
Coba pikiren : selagine pada dene nganggo waton werna loro bae, tinemu beda-beda. Apa maneh yen kang siji nganggo waton werna siji, siji maneh tanpa waton babar pisan …………. Hla mesti ora pada panemune ! mangka siji-sijine ora bisa mbuktekake benering panemune iku, kaya dene ora bisane anggone mbuktekake benere “ngimpi” lan benere “lali” mau kae.
Wangsulane pitakon III. : yen miturut ilmu jiwa kang tembange manca psychologie, kudrate manungsa iku kanduningan watak golek kanca. Dadi anggone nular-nularake ngelmune kang kinira maedahi marang liyan, iku ora liya iya mung katarik saka wewatekane anggone golek , ………, ………., kanca, iku mau. Hla ngelmu kang kinira maedahi mau, tumrap kang nularake, nganggep bener lan becik, nanging golongan liya bisa uga nganggep ora bener lan ora becik.
Upama ngelmu kang ditular-tularke iku golonganing manungsa kang sabageyan gede banget nganggep bener lan becik temenen kae, paedahe ora liya iya mung …….. tumrap uripe bebrayan ana ing ndunya iki. Babar pisan ora kalebu sarat mutlak anggone kumawula marang Pangeran, tegese dudu penggaweyan wajib. Dene kang aran penggaweyan wajib tumrap kita iki : mung kang didawuhake ing Qur’an : wamaa chalaqtu aljinna walinsa illaa liya ‘bubuuni (Adz Dzariyat 56 = ora nitaheke Ingsun jin lan manungsa, kejaba supaya pada nindakake ngibadah).
Dene kang nedya nular-nularake ngelmune ke-Tuhanana, kalebu bab ngibadah iku mau, dawuhing Qur’an mengkene : wamaa anta bihaadie al’umyi’an dlalaalatihim intusmi’u illa man’yuu-‘minuu biayaatinaa fahum muslimuuna ( An Naml 81 = o r a bisa aweh pituduh marang wong wuta atine amarga sasare, lan sira kejaba wong kang percaya marang ayat-ayatingsun lan sumarah marang Ingsun iku kang gelem ngrungokake).
D a d i : nular-nularake iku iya kena bae. Nanging yen wis genah diarepi. Rembugan karo sapa bae, kanggo ngundakake kaweruh lan ngresikake panemu, iya apik, nanging bebantahan “rebut bener” aja !
TAMAT
Sumber :
Buku KUNCI SWARGA (mifttahu’l jannati), Dening : FAQIER ‘ABDU’L HAQQ : BRATAKESAWA, Cap-capan kaping VIII, Kawedalaken Keluarga Brotokesaw
Dalem ngaturaken agunging panuwun ingkang tanpa pepindhan dhumateng Mas Alang Alang Kumitir ingkang minangka rujukan anggen kawula posting seratan punika, Mugi seratan punika wonten mumpangatipun dateng diri kula pribadi mandhapipun dhumateng para sedherek sedaya ingkang kersa mampir wonten blog kawula,
Nuwun
Tidak ada komentar:
Posting Komentar