Banjur apa wae, filosofi lan tuntunan sajeroning pagelaran wayang purwa..??
Wayang saka tembung wewayangan utawa gegambaran,, apa kang di gambarake,,? yaiku kahananing ngalam ndunya saisine. urip lan lakuning manungsa sipat ala lan becik patraping manungsa ing ngalam ndunya lan ora sethithik piwulang liane kang satenane becik kalamun di mangerteni lan katindakake.
Kaya kang kagambarake ana ing kayon utawa gunungan. tatahan lan sunggingan kayon nggambarake Uwit kang gedhe kang sinebut uwit kalpataru yaiku uwit kauripan, uwit pang papat iku nggambarake napsune manungsa patang prakara, muthmainah, supiyah, amarah, lan aluamah. Ana ing kayon uga ginambaran wisma kang balene wisma tundha tiga ateges tata titi lan tentrem karta raharja uga ana kang nyebutake iku lambang cungkuping wong kang wus mati mula jinaga raseksa loro kang nggawa tameng lan gada iku gambaraning malaekat kang njaga kubur. kayon ginambaran sawernaning kewan ing antarane singa barong utawa macan, bantheng, munyuk, lan ula saha kukila kang endah ing warna, mula manungsa kudu bisa milah lan mbedakake sipating kewan mau saingga bisa tiru apa kang becik sarta ngiwakake sipating kewan kang ala, kaya dene sipating kewan singa barong kang minangka lambanging kekuwatan lan ratuning wana, mula namungsa kudu bisa nduweni kekuwatan anggone njaga lan ngratoni hawa napsune, dene bantheng duweni sipat kang tansah ngongasake kekuwatane mula manungsa kudu bisa ngedohi sipat adigang adigung lan adiguna, aja nganti kaya sipating munyuk kang srakah nggrangsang tansah rumangsa kurang, aja nganti tiru sipating ula kang nggambarake sipat kang licik. Kayon ginambaran ilu ilu banas pati nggambarake manungsa urip ana ndonya iki akeh godhane, akeh alangan, lan pacoban. Mula ora kleru kalamun ana uwong kang nduweni pamanggih manawa kayon iku saka basa arab "hayyun" kang werdine urip, sabab isining kayon nggambarake isen isen ngalam ndonya kang sarwa urip.
Wayang di simping (di jajar) ana ing kiwa lan tengening Dhalang,, iku nggambarake manungsa ana ngalam ndunya miturut sipate dadi rong golongan yaiku golongan kiwa lan tengen,, kiwa ngibaratake golongan kang ala sipate, dene kang tengen nggambarake manungsa kang lumaku ing kabecikan.
Praupane wayang uga nggambarake watak bebudene manungsa kaya dene Prabu Baladewa, raine abnag nuduhake sipate kang brangasan.
Prabu Kresna kang sarwa cemeng nuduhake wong kang kebak ing kawaskithan lan kapinteran ananging kalamun di jarag, dukane nggegirisi sabab warna cemeng iku mengku werdi kapinteran lan karosan. dene ana rupane buta kang nduweni watak satriya kaya dene raden Kumbakarna lan ana rupa satriya kang nduweni watak adigang adiging adiguna kaya dene watake dewa srani uga ana rupa kapi kang watak pandhita iku nuduhake menawa manungsa iku aja di sawang ing rupa ananging kudu sinawang ing tindak tanduk solah bawa terange manungsa datan bisa kawaca saka ala lan bagusing rupa.Wayang uga menehi pitutur lumantar jenenge. tuladhane wayang kang nduweni sipat becik uga nduweni jeneng kang becik, iku wus jumbuh kaya ila ilane wong kuna mawana asma iku kinarya japa, tuladha werdine jeneng wayang yaiku,
Dursasana, Dur iku tumindak ala dene sasana iku papan panggonan, mula Dursasana iku papan panggonane tumindak ala. Durna, dur iku tumindak ala, dene na iku ana mula Durna sanadyan pandhita ananging uga nduweni sipat kang ala. Durmagati, Durma iku tumindak ala dene gati iku penting mula Durmagati amung mentingake tumindak kang ala. Citraksa lan Citraksi,Citra iku golek jeneng utawa dimen oleh pangalembana dene Aksa lan aksi iku tumindak mula tumindake amung tansah golek jeneng lan pangalembana. iku mangkono jenenge wayang kanggo menehi tenger sipat kang ala,, dene wayang kang duweni sipat kautaman uga nduwni werdi kang sae, tuladhane: Janaka, iku saka tembung arab janatuka, janahmu, syurgamu, Arjuna Arjunaja, munajad, njaluk mula Janaka iku wmngku werdi arjunaja jannatuka,, njaluka sorgamu.
Gelaring wayang iku kawiwitan saka jejer, Sabrangan, perang gagal, pandhitan, perang kembang, brubuhan iku uga ngemu pitutur,, jejer yaiku nggambarake laire manungsa nganti ngancik umur remaja, sabrangan iku sajroning manungsa tumuju umur ngancik dewasa akeh tantangan lan pambengan kang kudu linewati kalamun datan bisa bakal nemu perang gagal yoiku kalah ing perang kalawan kang ala, mula kudu pandhitan, akeh anggenya ngangsu kawruh olah daya cipta lan karsa dimen bisa perang kembang yaiku unggul ing yuda temah nemukake kabecikan. sawise bisa unggul ing perang kembang mula kudu perang brubuh yaiku perang gedhen gedhenan. padha karo urut uripe manungsa wiwit lair ing ngalam ndunya nganti ngancik dewasa kang akeh pacoban lan godha kang ora sethithik kang bisa ngga manungsa mau salah ing dalan tumuju juranging kacintrakan mula kudu akeh anggennya meguru murih bisa mangerteni lan mumpuni sartane bisa mbedakake ala lan becik bener lan luput, temah bisa nengenake bab kang becik lan ngiwakake tumindak kang ala sarta nyimpang saka dalane bebener bisa menang perang mungsuh napsune dhewe,, kalamun kabeh mau wus bisa linakonan ateges bisa menang mungsuh alane dhewe luwih prayogane bisa ngajarake ngilmune merangi barang kang ala kang ana sakiwa tengene sarana dhan kinandhan mulang wuruk ing bebenr.
Kang pungkasan yaiku tancep kayon,, iku mengku werdi pungkasing dunya kang aglar mula bali menyang cungkup, omah kang tundha tiga platarane kang mengku pitutur,, sawise manungsa tumindak ing dalane bebener bakae bali sartane nggawa tata titi tentrem karta raharja,,Iseh akeh satemene tuntunan kang bisa kapetik saka ing pagelaran wayang kulit, murih genahe ayo padha migunakake panggrahitane dhewe dhewe, ngudi tuntunan saka tontonan wayang purwa, sabab saben manungsa mestine duwe panemu dhewe dhewe anggone mernahake tuntunan mau.
Kathah lepat ing tulisan kula punika saingga damel kirang renaning penggalih panjenengan sedaya, kula titah sawantah kawates ing bab pangertosan,, nyuwun sih agunging samudra pangaksami..
Nuwun Matur Nuwun
Jaka lelana
