SUGENG RAWUH PARA SEDHEREK, MUGI SAGET DAMEL RENANING PANGGALIH PANJENENGAN Kanthi Nyebut Ing Asmaning Gusti, Gusti Allah Ingkang Maha Mirah, Maha Asih Sejatine, Puja Lan Puji Iku, Amung Allah Ingkang Ndarbeni, Gustining Jagad Raya, Yo Alam Sawegung, Maha Asih Cetha, Kang Ngratoni Dinaning Akherah Yekti, Kukuding Alam Ndunya, Hamung Dhumateng Paduka Gusti, Hamba Nyembah Saha Kumawula, Hangrerepa Dhepe Dhepe, Hamba Nyuwun Pitulung, Tinadahna Margi Kang Yekti, Margining Tiyang Kathah, Ingkang Begja Tuhu, Paduka Paringi Nikmat, Sanes Margi Bebendu Lan Sasar Sami, Amin Tutuping Donga

Senin, 11 Juni 2012

SULUK JUNUN JAMIL

Oleh Mas Kumitir

ASMARANDHANA

Dene suluk Janun Jamil, saking kitabe njeng Sultan, Padha ngawruhana kabeh, Allah andhadhekaken kabeh Adam lan isine iki Pengeran, Tegese Adam puniku eskining Allah.

Kang kinarya gedhong jati,  Sak durunge ana jagat, duk lagi awang-awung saking eskine Pengeran, Kudrat Iradat Ira, andhadhekaken peksi Janun Jamil wastanira.

 

Dene ing wong agung alimi, Milane ing arane lintang, wulan kalawan srengenge amadhangi marang donya iku aran nugraha, lintang sesotya puniku, Yaiku ing aran tunggal, Andhadeaken ing rupi, kang rupi, kang tumetes dadi jagad.

 

Katon ing donya kabeh ing aran suryo lan chandra, dhene wong alam donya, wulan lan suryo puniku, nora yen lungaha.

 

Katingal dohneki, lintang lawan wulan surya ing wetan wedale, amangulon surupiro,  iku aran nugrahan, Janun Jamil peksi wau, wulune tumrap sadaya.

 

Mangka molah Janun Jamil, badane mojok mangetan, katon kang cahya johore, amadhangi marang donya, Janun Jamil malih mojok mangulon puniku, apan katon ingkang johor.

 

Awayah ing wetan lingsir, winastan asar puniku ,kang surya gumilir ngilen, sangate setengah papat, waktu maghrib wus serap, Surya manjing jroning laut, ujare wong alam donya.

 

Mangka peksi Janun jamil, sinung birahi dening hyang, ambabar suwiwi karo, akakirep ujungira, ngarabigigir ira, ana sabbe dhadhanipun katingal kang cahyane johor.

 

Peksi amancorong warni, cahyane johor katingal, iku wulan lan srengenge punika ing aran, dene wong alam, lamun sinungan puniku jumeneng inten kumala.

 

Mangka peksi Janun Jamil, sinungan rahmat kamulyan, iya marang Pangerane, sapa wruha ingkang aran, tan liyan dewekira, wujude kawula iku, awisesa ing Pangeran .

 

Ingkang den sedya kariyin, ingkang amurba ing jagad, Pangerane wong alam kabeh, ingkang pinuji ing jagad, kang ganjar kang anyikso, sagunging mukmin punika ingkang asedya ingarah, mung karsanira, Hyang Widhi.

 

Karsa andhadeaken Qur’an, peksi kang minetilare, satunggale ingkang kinarya, ning gih Qur’an punika, saking parmane Hyang Agung mangkana Jibril angucap.

 

Ya tuan Pangeran,  ingkang amurba ing jagad, inggih paran margine, punika ing aran Qur’an, mangka Allah ngendika, heh tah iku nyawanipun, marmane Sun karya Qur’an.

 

Saking peksi Janun Jamil, milane ing aran Qur’an, mangka nyawa matur alon, lah tuan Pangeran hamba,  hamba matur ing tuan, sapinten genge pikulun, gih pun peksi Janun Jamil.

 

Allah angandika Arsy, heh nyawa sira Sun warah, rananatondyane, peksi ingkang aran Janun tan nana nimbangana, iya pra Nabi Sedarum tan nana kang madhani.

 

Miwah Nabi kang sinelir, ingkang sekawan punika, kalawan Jibril sireku maksih geng peksi punika.



"Alang- Alang Kumitir"

Jangka Jayabaya

Asmarandana :


1. Kitab Musarar inganggit, Duk Sang Prabu Joyoboyo, Ing Kediri kedhatone, Ratu agagah prakosa, Tan ana kang malanga, Parang muka samya teluk, Pan sami ajrih sedaya,

2. Milane sinungan sakti, Bathara Wisnu punika, Anitis ana ing kene, Ing Sang Prabu Jayabaya, Nalikane mangkana, Pan jumeneng Ratu Agung, Abala para Narendra,

3. Wusnya mangkana winarni, Lami-lami apeputra, Jalu apekik putrane, Apanta sampun diwasa, Ingadekaken raja, Pagedongan tanahipun, Langkung arja kang nagara,

4. Maksihe bapa anenggih, Langkung suka ingkang rama, Sang Prabu Jayabayane, Duk samana cinarita, Pan arsa katamiyan, Raja Pandita saking Rum, Nama Sultan Maolana,

5. Ngali Samsujen kang nami, Sapraptane sinambrama, Kalawan pangabektine, Kalangkung sinuba suba, Rehning tamiyan raja, Lan seje jinis puniku, Wenang lamun ngurmatana.

6. Wus lenggah atata sami, Nuli wau angandika, Jeng Sultan Ngali Samsujen, “Heh Sang Prabu Jayabaya, Tatkalane ta iya, Apitutur ing sireku, Kandhane Kitab Musarar.

7. Prakara tingkahe nenggih, Kari ping telu lan para, Nuli cupet keprabone, Dene ta nuli sinelan, Liyane teka para,” Sang Prabu lajeng andeku, Wus wikan titah Bathara.

8. Lajeng angguru sayekti, Sang-a Prabu Jayabaya, Mring Sang raja panditane, Rasane Kitab Musarar, Wus tunumplak sadaya, Lan enget wewangenipun, Yen kantun nitis ping tiga.

9. Benjing pinernahken nenggih, Sang-a Prabu Jayabaya, Aneng sajroning tekene, Ing guru Sang-a Pandita, Tinilar aneng Kakbah, Imam Supingi kang nggadhuh, Kinarya nginggahken kutbah.

10. Ecis wesi Udharati, Ing tembe ana Molana, Pan cucu Rasul jatine, Alunga mring Tanah Jawa, Nggawa ecis punika, Kinarya dhuwung puniku, Dadi pundhen bekel Jawa.

11. Raja Pandita apamit, Musna saking palenggahan, Tan antara ing lamine, Pan wus jangkep ing sewulan, Kondure Sang Pandita, Kocapa wau Sang Prabu, Animbali ingkang putra.

12. Tan adangu nulya prapti, Apan ta lajeng binekta, Mring kang rama ing lampahe, Minggah dhateng ardi Padhang, Kang putra lan keng rama, Sakpraptanira ing gunung, Minggah samdyaning arga.

13. Wonten ta ajar satunggil, Anama Ajar Subrata, Pan arsa methuk lampahe, Mring Sang Prabu Jayabaya, Ratu kang namur lampah, Tur titis Bathara Wisnu, Njalma Prabu Jayabaya

14. Dadya Sang Jayabaya ji, Waspada reh samar-samar, Kinawruhan sadurunge, Lakune jagad karana, Tindake raja-raja, Saturute laku putus, Kalawan gaib sasmita.

15. Yen Islama kadi nabi, Ri Sang aji Jayabaya, Cangkrameng ardi wus suwe, Apanggih lawan ki Ajar, Ajar ing gunung Padhang, Awindon tapane guntur, Dadi barang kang cinipta.

16. Gupuh methuk ngacarahi, Wus tata dennya alenggah, Ajar angundang endhange, Siji nyunggi kang rampadan, Isine warna-warna, Sapta wara kang sesuguh, Kawolu lawan ni endang.

17. Juwadah kehe satakir, Lan bawang putih satalam, Kembang melathi saconthong, Kalawan getih sapitrah, Lawan kunir sarimpang, Lawan kajar sawit iku, Kang saconthong kembang mojar.

18. Kawolu endang sawiji, Ki Ajar pan atur sembah, “Punika sugataningong, Katura dhateng paduka,” Sang Prabu Jayabaya, Awas denira andulu, Sedhet anarik curiga.

19. Ginoco ki Ajar mati, Endhange tinuweg pejah, Dhuwung sinarungken age, Cantrike sami lumajar, Ajrih dateng sang nata, Sang Rajaputra gegetun, Mulat solahe kang rama.

20. Arsa matur putra ajrih, Lajeng kondur sekaliyan, Sapraptanira kedhaton, Pinarak lan ingkang putra, Sumiwi muriggweng ngarsa, Angandika Sang-a Prabu, Jayabaya mring kang putra.

21. Heh putraningsun ta kaki, Sira wruh solahing Ayea, lya kang mati dening ngong, Adosa mring guruningwang, Jeng Sultan Maolana, Ngali Samsujen ta iku, Duk maksih sami nom-noman.

Sinom :

1. Pan iku uwis winejang, Mring guru Pandita Ngali, Rasane kitab Musarar, lya padha lawan mami, Nanging anggelak janji, Cupet lelakoning ratu, lya ing tanah Jawa, Ingsun pan wus den wangeni, Kari loro kaping telune ta ingwang.

2. Yen wis anitis ping tiga, Nuli ana jaman maning, Liyane panggaweningwang, Apan uwus den wangeni, Mring pandita ing nguni, Tan kena gingsir ing besuk, Apan talinambangan, Dene Maolana Ngali, Jaman catur semune segara asat.

3. Mapan iku ing Jenggala, Lawan iya ing Kediri, Ing Singasari Ngurawan, Patang ratu iku maksih, Bubuhan ingsun kaki, Mapan ta durung kaliru, Negarane raharja, Rahayu kang bumi-bumi, Pan wus wenang anggempur kang dora cara.

4. Ing nalika satus warsa, Rusake negara kaki, Kang ratu patang negara, Nuli salin alam malih, Ingsun nora nduweni, Nora kena milu-milu, Pan ingsun wus pinisah, Lan sedulur bapa kaki, Wus ginaib prenahe panggonan ingwang.

5. Ana sajroning kekarah, Ing tekene guru mami, Kang naina raja Pandita, Sultan Maolana Ngali, Samsujen iku kaki, Kawruhana ta ing mbesuk, Saturun turunira, Nuli ana jaman maning, Anderpati arane Kalawisesa.

6. Apan sita linambangan, Sumilir kang naga kentir, Semune liman pepeka, Pejajaran kang negari, Hang tingkahing becik, Nagara kramane suwung, Miwah yudanegara, Nora ana anglabeti, Tanpa adil satus taun nuli sirna.

7. Awit perang padha kadang, Dene pametune bumi, Wong cilik pajeke emas, Sawab ingsun den suguhi, Marang si Ajar dhingin, Kunir sarimpang ta ingsun, Nuli asalin jaman, Majapahit kang nagari, lya iku Sang-a Prabu Brawijaya.

8. Jejuluke Sri Narendra, Peparab Sang Rajapati, Dewanata alam ira, Ingaranan Anderpati, Samana apan nenggih, Lamine sedasa windu, Pametuning nagara, Wedale arupa picis, Sawab ingsun den suguhi mring si Ajar.

9. Juwadah satakir iya, Sima galak semu nenggih, Curiga kethul kang lambang, Sirna salin jaman maning, Tanah Gelagahwangi, Pan ing Demak kithanipun, Kono ana agama, Tetep ingkang amurwani, Ajejuluk Diyati Kalawisaya.

10. Swidak gangsal taun sirna, Pan jumeneng Ratu adil, Para wali lan pandhita, Sadaya pan samya asih, Pametune wong cilik, Ingkang katur marang Ratu, Rupa picis lan uwang, Sawab ingsun den suguhi, Kembang mlathi mring ki Ajar gunung Padang.

11. Kaselak kampuhe bedhah, Kekesahan durung kongsi, Iku lambange dyan sirna, Nuli ana jaman maning, Kalajangga kang nami, Tanah Pajang kuthanipun, Kukume telad Demak, Tan tumurun marang siwi, Tigangdasa enem taun nuli sirna.

12. Semune lambang Cangkrama, Putung ingkang watang nenggih, Wong ndesa pajege sandhang, Picis ingsun den suguhi, lya kajar sauwit, Marang si Ajar karuhun, Nuli asalin jaman, Ing Mataram kang nagari, Kalasakti Prabu Anyakrakusumo.

13. Kinalulutan ing bala, Kuwat prang ratune sugih, Keringan ing nungsa Jawa, Tur iku dadi gegenti, Ajar lan para wali, Ngulama lan para nujum, Miwah para pandhita, Kagelung dadi sawiji, Ratu dibya ambeg adil paramarta.

14. Sudibya apari krama, Alus sabaranging budi, Wong cilik wadale reyal, Sawab ingsun den suguhi, Arupa bawang putih, Mring ki Ajar iku mau, Jejuluke negara, Ratune ingkang miwiti, Surakalpa semune lintang sinipat.

15. Nuli kembang sempol tanpa, Modin sreban lambang nenggih, Panjenengan kaping papat, Ratune ingkang mekasi, Apan dipun lambangi, Kalpa sru kanaka putung, Satus taun pan sirna, Wit mungsuh sekuthu sami, Nuti ana nakoda dhateng merdagang.

16. Iya aneng tanah Jawa, Angempek tanah sethithik, Lawas-lawas tumut aprang, Unggul sasolahe nenggih, Kedhep neng tanah Jawi, Wus ngalih jamanireku, Maksih turun Mataram, Jejuluke kang negari, Nyakrawati kadhatone tanah Pajang.

17. Ratu abala bacingah, Keringan ing nuswa Jawi, Kang miwiti dadi raja, Jejuluke Layon Keli, Semu satriya brangti, Iya nuli salin ratu, Jejuluke sang nata, Semune kenya musoni, Nora lawas nuli salin panjenengan.

18. Dene jejuluke nata, Lung gadung rara nglingkasi, Nuli salin gajah meta, Semune tengu lelaki, Sewidak warsa nuli, Ana dhawuhing bebendu, Kelem negaranira, Kuwur tataning negari, Duk semana pametune wong ing ndesa.

19. Dhuwit anggris lawan uwang, Sawab ingsun den suguhi, Rupa getih mung sapitrah, Nuli retu kang nagari, Ilang barkating bumi, Tatane Parentah rusuh, Wong cilik kesrakatan, Tumpa-tumpa kang bilahi, Wus pinesthi nagri tan kena tinambak.

20. Bojode ingkang negara, Narendra pisah lan abdi, Prabupati sowang-sowang, Samana ngalih nagari, Jaman Kutila genti, Kara murka ratunipun, Semana linambangan, Dene Maolana Ngali, Panji loro semune Pajang Mataram.

21. Nakoda melu wasesa, Kaduk bandha sugih wani, Sarjana sirep sadaya, Wong cilik kawelas asih, Mah omah bosah-basih, Katarajang marga agung, Panji loro dyan sirna, Nuli Rara ngangsu sami, Randha loro nututi pijer tetukar.

22. Tan kober paes sarira, Sinjang kemben tan tinolih, Lajengipun sinung lambang, Dene Maolana Ngali, Samsujen Sang-a Yogi, Tekane Sang Kala Bendu, Ing Semarang Tembayat, Poma den samya ngawruhi, Sasmitane lambang kang kocap punika.

23. Dene pajege wong ndesa, Akeh warninira sami, Lawan pajeg mundak-mundak, Yen panen datan maregi, Wuwuh suda ing bumi, Wong dursila saya ndarung, Akeh dadi durjana, Wong gedhe atine jail, Mundhak tahun mundhak bilaining praja.

24. Kukum lan yuda nagara, Pan nora na kang nglabeti, Salin-salin kang parentah, Aretu patraping adil, Kang bener-bener kontit, Kang bandhol-bandhol pan tulus, Kang lurus-lurus rampas, Setan mindha wahyu sami, Akeh lali mring Gusti miwah wong tuwa.

25. Ilang kawiranganingdyah, Sawab ingsun den suguhi, Mring ki Ajar Gunung Padang, Arupa endang sawiji, Samana den etangi, Jaman sewu pitung atus, Pitung puluh pan iya, Wiwit prang tan na ngaberi, Nuli ana lamate negara rengka.

26. Akeh ingkang gara-gara, Udan salah mangsa prapti, Akeh lindhu lan grahana, Dalajate salin-salirt, Pepati tanpa aji, Anutug ing jaman sewu, Wolung atus ta iya, Tanah Jawa pothar pathir, Ratu Kara Murka Kuthila pan sirna.

27. Dene besuk nuli ana, Tekane kang Tunjung putih, Semune Pudhak kasungsang, Bumi Mekah dennya lair, Iku kang angratoni, Jagad kabeh ingkang mengku, Juluk Ratu Amisan, Sirep musibating bumi, Wong nakoda milu manjing ing samuwan,

28. Prabu tusing waliyulah, Kadhatone pan kekalih, Ing Mekah ingkang satunggal, Tanah Jawi kang sawiji, Prenahe iku kaki, Perak lan gunung Perahu, Sakulone tempuran, Balane samya jrih asih, Iya iku ratu rinenggeng sajagad.

29. Kono ana pangapura, Ajeg kukum lawan adil, Wong jilik pajege dinar, Sawab ingsun den suguhi, Iya kembang saruni, Mring ki Ajar iku mau, Ing nalika semana, Mulya jenenging narpati, Tur abagus eseme lir madu puspa.

Dandanggula :

1. Langkung arja jamane narpati, Nora nana pan ingkang nanggulang, Wong desa iku wadale, Kang duwe pajeg sewu, Pan sinuda dening Narpati, Mung metu satus dinar, Mangkana winuwus, Jamanira pan pinetang, Apan sewu wolungatus anenggih, Ratune nuli sirna.

2. Ilang tekan kadhatone sami, Nuli rusak iya nungsa Jawa, Nora karuwan tatane, Pra nayaka sadarum, Miwah manca negara sami, Pada sowang-sowangan, Mangkana winuwus, Mangka Allahu Tangala, Anjenengken Sang Ratu Asmarakingkin, Bagus maksih taruna.

3. Iku mulih jenenge Narpati, Wadya punggawa sujud sadaya, Tur padha rena prentahe, Kadhatone winuwus, Ing Kediri ingkang satunggil, Kang siji tanah Ngarab, Karta jamanipun, Duk semana pan pinetang, Apan sewu lwih sangang atus anenggih, Negaranira rengka.

4. Wus ndilalah kersaning Hyang Widhi, Ratu Peranggi anulya prapta, Wadya tambuh wilangane, Prawirane kalangkung, Para ratu kalah ngajurit, Tan ana kang nanggulang, Tanah Jawa gempur, Wus jumeneng tanah Jawa, Ratu Prenggi ber budi kras anglangkungi, Tetep neng tanah Jawa.

5. Enengena Sang Nateng Parenggi, Prabu ing Rum ingkang ginupita, Lagya siniwi wadyane, Kya patih munggweng ngayun, Angandika Sri Narapati, “Heh patih ingsun myarsa, Tanah Jawa iku, Ing mangke ratune sirna, lya perang klawan Ratu Parenggi, Tan ana kang nanggulang.

6. Iku patih mengkata tumuli, Anggawaa ta sabalanira, Poma tundungen den age, Yen nora lunga iku, Nora ingsun lilani mulih”, Ki Patih sigra budal, Saha balanipun, Ya ta prapta Tanah Jawa, Raja Prenggi tinundhung dening ki Patih, Sirna sabalanira.

7. Nuli rena manahe wong cilik, Nora ana kang budi sangsaya, Sarwa murah tetukone, Tulus ingkang tinandur, Jamanira den jujuluki, Gandrung-gandrung neng marga, Andulu wong gelung, Kekendon lukar kawratan, Keris parung dolen tukokena nuli, Campur bawur mring pasar.

8. Sampun tutug kalih ewu warsi, Sunya ngegana tanpa tumingal, Ya meh tekan dalajate, Yen Kiamat puniku, Ja majuja tabatulihi, Anuli larang udan, Angin topan rawuh, Tumangkeb sabumi alam, Saking kidul wetan ingkang andatengi, Ambedol ponang arga.

~bedah telisik spiritual wasiat nenek moyang~

BAIT TERAKHIR JANGKA JAYABAYA
140.

polahe wong Jawa kaya gabah diinteri
endi sing bener endi sing sejati
para tapa padha ora wani
padha wedi ngajarake piwulang adi
salah-salah anemani pati
tingkah laku orang Jawa seperti gabah ditampi
mana yang benar mana yang asli
para pertapa semua tak berani
takut menyampaikan ajaran benar
salah-salah dapat menemui ajal
141.
banjir bandang ana ngendi-endi
gunung njeblug tan anjarwani, tan angimpeni
gehtinge kepathi-pati marang pandhita kang oleh pati geni
marga wedi kapiyak wadine sapa sira sing sayekti
banjir bandang dimana-mana
gunung meletus tidak dinyana-nyana, tidak ada isyarat dahulu
sangat benci terhadap pendeta yang bertapa, tanpa makan dan tidur
karena takut bakal terbongkar rahasianya siapa anda sebenarnya
142.
pancen wolak-waliking jaman
amenangi jaman edan
ora edan ora kumanan
sing waras padha nggagas
wong tani padha ditaleni
wong dora padha ura-ura
beja-bejane sing lali,
isih beja kang eling lan waspadha
sungguh zaman gonjang-ganjing
menyaksikan zaman gila
tidak ikut gila tidak dapat bagian
yang sehat pada olah pikir
para petani dibelenggu
para pembohong bersuka ria
beruntunglah bagi yang lupa,
masih beruntung yang ingat dan waspada
143.
ratu ora netepi janji
musna kuwasa lan prabawane
akeh omah ndhuwur kuda
wong padha mangan wong
kayu gligan lan wesi hiya padha doyan
dirasa enak kaya roti bolu
yen wengi padha ora bisa turu
raja tidak menepati janji
kehilangan kekuasaan dan kewibawaannya
banyak rumah di atas kuda
orang makan sesamanya
kayu gelondongan dan besi juga dimakan
katanya enak serasa kue bolu
malam hari semua tak bisa tidur
144.
sing edan padha bisa dandan
sing ambangkang padha bisa
nggalang omah gedong magrong-magrong
yang gila dapat berdandan
yang membangkang semua dapat
membangun rumah, gedung-gedung megah
145.
wong dagang barang sangsaya laris, bandhane ludes
akeh wong mati kaliren gisining panganan
akeh wong nyekel bendha ning uriping sengsara
orang berdagang barang makin laris tapi hartanya makin habis
banyak orang mati kelaparan di samping makanan
banyak orang berharta namun hidupnya sengsara
146.
wong waras lan adil uripe ngenes lan kepencil
sing ora abisa maling digethingi
sing pinter duraka dadi kanca
wong bener sangsaya thenger-thenger
wong salah sangsaya bungah
akeh bandha musna tan karuan larine
akeh pangkat lan drajat padha minggat tan karuan sebabe
orang waras dan adil hidupnya memprihatinkan dan terkucil
yang tidak dapat mencuri dibenci
yang pintar curang jadi teman
orang jujur semakin tak berkutik
orang salah makin pongah
banyak harta musnah tak jelas larinya
banyak pangkat dan kedudukan lepas tanpa sebab
147.
bumi sangsaya suwe sangsaya mengkeret
sakilan bumi dipajeki
wong wadon nganggo panganggo lanang
iku pertandhane yen bakal nemoni
wolak-walike zaman
bumi semakin lama semakin sempit
sejengkal tanah kena pajak
wanita memakai pakaian laki-laki
itu pertanda bakal terjadinya
zaman gonjang-ganjing
148.
akeh wong janji ora ditepati
akeh wong nglanggar sumpahe dhewe
manungsa padha seneng ngalap,
tan anindakake hukuming Allah
barang jahat diangkat-angkat
barang suci dibenci
banyak orang berjanji diingkari
banyak orang melanggar sumpahnya sendiri

manusia senang menipu
tidak melaksanakan hukum Allah
barang jahat dipuja-puja
barang suci dibenci
149.
akeh wong ngutamakake royal
lali kamanungsane, lali kebecikane
lali sanak lali kadang
akeh bapa lali anak
akeh anak mundhung biyung
sedulur padha cidra
keluarga padha curiga
kanca dadi mungsuh
manungsa lali asale
banyak orang hamburkan uang
lupa kemanusiaan, lupa kebaikan
lupa sanak saudara
banyak ayah lupa anaknya
banyak anak mengusir ibunya
antar saudara saling berbohong
antar keluarga saling mencurigai
kawan menjadi musuh
manusia lupa akan asal-usulnya150.
ukuman ratu ora adil
akeh pangkat jahat jahil
kelakuan padha ganjil
sing apik padha kepencil
akarya apik manungsa isin
luwih utama ngapusi
hukuman raja tidak adil
banyak yang berpangkat, jahat dan jahil
tingkah lakunya semua ganjil

yang baik terkucil
berbuat baik manusia malah malu
lebih mengutamakan menipu
151.
wanita nglamar pria
isih bayi padha mbayi
sing pria padha ngasorake drajate dhewe
wanita melamar pria
masih muda sudah beranak

kaum pria merendahkan derajatnya sendiri

Bait 152 sampai dengan 156 tidak ada (hilang dan rusak)

157.
wong golek pangan pindha gabah den interi
sing kebat kliwat, sing kasep kepleset
sing gedhe rame, gawe sing cilik keceklik
sing anggak ketenggak, sing wedi padha mati
nanging sing ngawur padha makmur
sing ngati-ati padha sambat kepati-pati
tingkah laku orang mencari makan seperti gabah ditampi
yang cepat mendapatkan, yang lambat terpeleset
yang besar beramai-ramai membuat yang kecil terjepit
yang angkuh menengadah, yang takut malah mati
namun yang ngawur malah makmur
yang berhati-hati mengeluh setengah mati
158.
cina alang-alang keplantrang dibandhem nggendring
melu Jawa sing padha eling
sing tan eling miling-miling
mlayu-mlayu kaya maling kena tuding
eling mulih padha manjing
akeh wong injir, akeh centhil
sing eman ora keduman
sing keduman ora eman
cina berlindung karena dilempari lari terbirit-birit
ikut orang Jawa yang sadar
yang tidak sadar was-was
berlari-lari bak pencuri yang kena tuduh
yang tetap tinggal dibenci
banyak orang malas, banyak yang genit
yang sayang tidak kebagian
yang dapat bagian tidak sayang
159.
selet-selete yen mbesuk ngancik tutuping tahun
sinungkalan dewa wolu, ngasta manggalaning ratu
bakal ana dewa ngejawantah
apengawak manungsa
apasurya padha bethara Kresna
awatak Baladewa
agegaman trisula wedha
jinejer wolak-waliking zaman
wong nyilih mbalekake,
wong utang mbayar
utang nyawa bayar nyawa
utang wirang nyaur wirang
selambat-lambatnya kelak menjelang tutup tahun
(sinungkalan dewa wolu, ngasta manggalaning ratu)
akan ada dewa tampil
berbadan manusia

berparas seperti Batara Kresna
berwatak seperti Baladewa
bersenjata trisula wedha
tanda datangnya perubahan zaman
orang pinjam mengembalikan,
orang berhutang membayar
hutang nyawa bayar nyawa
hutang malu dibayar malu
160.
sadurunge ana tetenger lintang kemukus lawa
ngalu-ngalu tumanja ana kidul wetan bener
lawase pitung bengi,
parak esuk bener ilange
bethara surya njumedhul
bebarengan sing wis mungkur prihatine manungsa kelantur-lantur
iku tandane putra Bethara Indra wus katon
tumeka ing arcapada ambebantu wong Jawa
sebelumnya ada pertanda bintang pari
panjang sekali tepat di arah Selatan menuju Timur
lamanya tujuh malam
hilangnya menjelang pagi sekali
bersama munculnya Batara Surya
bebarengan dengan hilangnya kesengsaraan manusia yang berlarut-larut

itulah tanda putra Batara Indra sudah nampak
datang di bumi untuk membantu orang Jawa
161.
dunungane ana sikil redi Lawu sisih wetan
wetane bengawan banyu
andhedukuh pindha Raden Gatotkaca
arupa pagupon dara tundha tiga
kaya manungsa angleledha
asalnya dari kaki Gunung Lawu sebelah Timur
sebelah timurnya bengawan
berumah seperti Raden Gatotkaca
berupa rumah merpati susun tiga
seperti manusia yang menggoda
162.
akeh wong dicakot lemut mati
akeh wong dicakot semut sirna
akeh swara aneh tanpa rupa
bala prewangan makhluk halus padha baris, pada rebut benere garis
tan kasat mata, tan arupa
sing madhegani putrane Bethara Indra
agegaman trisula wedha
momongane padha dadi nayaka perang
perange tanpa bala
sakti mandraguna tanpa aji-aji
banyak orang mati digigit nyamuk,
banyak orang mati digigit semut,
banyak suara aneh tanpa rupa
pasukan makhluk halus sama-sama berbaris, berebut garis yang benar
tak kelihatan, tak berbentuk
yang memimpin adalah putra Batara Indra,
bersenjatakan trisula wedha
para asuhannya menjadi perwira perang
jika berperang tanpa pasukan
sakti mandraguna tanpa azimat
163.
apeparap pangeraning prang
tan pokro anggoning nyandhang
ning iya bisa nyembadani ruwet rentenging wong sakpirang-pirang
sing padha nyembah reca ndhaplang,
cina eling seh seh kalih pinaringan sabda hiya gidrang-gidrang
bergelar pangeran perang
kelihatan berpakaian kurang pantas
namun dapat mengatasi keruwetan orang banyak
yang menyembah arca terlentang
cina ingat suhu-suhunya dan memperoleh perintah, lalu melompat ketakutan
164.
putra kinasih swargi kang jumeneng ing gunung Lawu
hiya yayi bethara mukti, hiya krisna, hiya herumukti
mumpuni sakabehing laku
nugel tanah Jawa kaping pindho
ngerahake jin setan
kumara prewangan, para lelembut ke bawah perintah saeko proyo
kinen ambantu manungso Jawa padha asesanti trisula weda
landhepe triniji suci
bener, jejeg, jujur
kadherekake Sabdopalon lan Noyogenggong
putra kesayangan almarhum yang bermukim di Gunung Lawu
yaitu Kyai Batara Mukti, ya Krisna, ya Herumukti
menguasai seluruh ajaran (ngelmu)
memotong tanah Jawa kedua kali
mengerahkan jin dan setan
seluruh makhluk halus berada dibawah perintahnya bersatu padu
membantu manusia Jawa berpedoman pada trisula weda
tajamnya tritunggal nan suci
benar, lurus, jujur
didampingi Sabdopalon dan Noyogenggong
165.
pendhak Sura nguntapa kumara
kang wus katon nembus dosane
kadhepake ngarsaning sang kuasa
isih timur kaceluk wong tuwa
paringane Gatotkaca sayuta
tiap bulan Sura sambutlah kumara
yang sudah tampak menebus dosa
dihadapan sang Maha Kuasa
masih muda sudah dipanggil orang tua
warisannya Gatotkaca sejuta
166.
idune idu geni
sabdane malati
sing mbregendhul mesti mati
ora tuwo, enom padha dene bayi
wong ora ndayani nyuwun apa bae mesthi sembada
garis sabda ora gentalan dina,
beja-bejane sing yakin lan tuhu setya sabdanira
tan karsa sinuyudan wong sak tanah Jawa
nanging inung pilih-pilih sapa
ludahnya ludah api
sabdanya sakti (terbukti)
yang membantah pasti mati

orang tua, muda maupun bayi
orang yang tidak berdaya minta apa saja pasti terpenuhi
garis sabdanya tidak akan lama
beruntunglah bagi yang yakin dan percaya serta menaati sabdanya
tidak mau dihormati orang se tanah Jawa
tetapi hanya memilih beberapa saja
167.
waskita pindha dewa
bisa nyumurupi lahire mbahira, buyutira, canggahira
pindha lahir bareng sadina
ora bisa diapusi marga bisa maca ati
wasis, wegig, waskita,
ngerti sakdurunge winarah
bisa pirsa mbah-mbahira
angawuningani jantraning zaman Jawa
ngerti garise siji-sijining umat
Tan kewran sasuruping zaman
pandai meramal seperti dewa
dapat mengetahui lahirnya kakek, buyut dan canggah anda
seolah-olah lahir di waktu yang sama

tidak bisa ditipu karena dapat membaca isi hati
bijak, cermat dan sakti
mengerti sebelum sesuatu terjadi
mengetahui leluhur anda
memahami putaran roda zaman Jawa
mengerti garis hidup setiap umat
tidak khawatir tertelan zaman
168.
mula den upadinen sinatriya iku
wus tan abapa, tan bibi, lola
awus aputus weda Jawa
mung angandelake trisula
landheping trisula pucuk
gegawe pati utawa utang nyawa
sing tengah sirik gawe kapitunaning liyan
sing pinggir-pinggir tolak colong njupuk winanda
oleh sebab itu carilah satria itu
yatim piatu, tak bersanak saudara
sudah lulus weda Jawa
hanya berpedoman trisula
ujung trisulanya sangat tajam
membawa maut atau utang nyawa
yang tengah pantang berbuat merugikan orang lain
yang di kiri dan kanan menolak pencurian dan kejahatan
169.
sirik den wenehi
ati malati bisa kesiku
senenge anggodha anjejaluk cara nistha
ngertiyo yen iku coba
aja kaino
ana beja-bejane sing den pundhuti
ateges jantrane kaemong sira sebrayat
pantang bila diberi
hati mati dapat terkena kutukan
senang menggoda dan minta secara nista
ketahuilah bahwa itu hanya ujian
jangan dihina
ada keuntungan bagi yang dimintai
artinya dilindungi anda sekeluarga
170.
ing ngarsa Begawan
dudu pandhita sinebut pandhita
dudu dewa sinebut dewa
kaya dene manungsa
dudu seje daya kajawaake kanti jlentreh
gawang-gawang terang ndrandhang
di hadapan Begawan
bukan pendeta disebut pendeta
bukan dewa disebut dewa
namun manusia biasa
bukan kekuatan lain diterangkan jelas
bayang-bayang menjadi terang benderang
171.
aja gumun, aja ngungun
hiya iku putrane Bethara Indra
kang pambayun tur isih kuwasa nundhung setan
tumurune tirta brajamusti pisah kaya ngundhuh
hiya siji iki kang bisa paring pituduh
marang jarwane jangka kalaningsun
tan kena den apusi
marga bisa manjing jroning ati
ana manungso kaiden ketemu
uga ana jalma sing durung mangsane
aja sirik aja gela
iku dudu wektunira
nganggo simbol ratu tanpa makutha
mula sing menangi enggala den leluri
aja kongsi zaman kendhata madhepa den marikelu
beja-bejane anak putu
jangan heran, jangan bingung
itulah putranya Batara Indra
yang sulung dan masih kuasa mengusir setan
turunnya air brajamusti pecah memercik
hanya satu ini yang dapat memberi petunjuk
tentang arti dan makna ramalan saya
tidak bisa ditipu
karena dapat masuk ke dalam hati
ada manusia yang bisa bertemu
tapi ada manusia yang belum saatnya

jangan iri dan kecewa
itu bukan waktu anda
memakai lambang ratu tanpa mahkota
sebab itu yang menjumpai segeralah menghormati,
jangan sampai terputus, menghadaplah dengan patuh
keberuntungan ada di anak cucu
172.
iki dalan kanggo sing eling lan waspada
ing zaman kalabendu Jawa
aja nglarang dalem ngleluri wong apengawak dewa
cures ludhes saka braja jelma kumara
aja-aja kleru pandhita samusana
larinen pandhita asenjata trisula wedha
iku hiya pinaringaning dewa
inilah jalan bagi yang ingat dan waspada
pada zaman kalabendu Jawa
jangan melarang dalam menghormati orang berupa dewa
yang menghalangi akan sirna seluruh keluarga
jangan keliru mencari dewa
carilah dewa bersenjata trisula wedha

itulah pemberian dewa
173.
nglurug tanpa bala
yen menang tan ngasorake liyan
para kawula padha suka-suka
marga adiling pangeran wus teka
ratune nyembah kawula
angagem trisula wedha
para pandhita hiya padha muja
hiya iku momongane kaki Sabdopalon
sing wis adu wirang nanging kondhang
genaha kacetha kanthi njingglang
nora ana wong ngresula kurang
hiya iku tandane kalabendu wis minger
centi wektu jejering kalamukti
andayani indering jagad raya
padha asung bhekti
menyerang tanpa pasukan
bila menang tak menghina yang lain
rakyat bersuka ria
karena keadilan Yang Kuasa telah tiba
raja menyembah rakyat
bersenjatakan trisula wedha
para pendeta juga pada memuja
itulah asuhannya Sabdopalon
yang sudah menanggung malu tetapi termasyhur
segalanya tampak terang benderang
tak ada yang mengeluh kekurangan
itulah tanda zaman kalabendu telah usai
berganti zaman penuh kemuliaan
memperkokoh tatanan jagad raya
semuanya menaruh rasa hormat yang tinggi

~bedah telisik spiritual wasiat nenek moyang~

WEJANGAN HASTA BRATA

Ing ngandhap ular-ularing para sarjana sujana ing jaman kina. Kapendhet saking lampahan ringit purwa "Wahyu Makutharama, wahyu pikukuhing praja", anggitan Ki Siswaharsaya. Ing lampahan ringgit purwa piwulangipun Begawan Kesawasidhi dhumateng Arjuna, ingkang mendhet piwulangipun Prabu Ramawijaya dhumateng Gunawan Wibisana, nalika sinengkakaken winisuda dados ratu ing negari Ngalengkadiraja anggentosi kalenggahanipun Prabu Dasamuka.

Dene wejangipun kados makaten:

1.
Laku hambeging kisma : Lire tansah murah marang sapa bae kang nyuwun den murahi. Amarga kisma iku tansah ngatonake dedanane. Tanem tuwuh cecukulan minangka bogane sagung dumadi, ora liya saka wulu wetuning bantala. Sanadyan anggane pinulasara ing janma, pinaculan, dhinudhukan, parandene kisma malah ngatonake kamurahane. Mas, sesotya, pepelikan warna-warna dadya kaskayane kang mulasara.

2.
Laku hambeging tirta : Lire : tindak anorraga, lumuh ngungkul-ngungkuli, tan ngendhak gunaning janma. Jer tirta ikui tansah watak warata tur ta dayane anggung ngasrepi dadya usadaning katoran.

3.
Laku hambeging samirana : Lire : tansah naliti sanggya sasana. Tumrap lelabuhaning Nata, tansah niti priksa marang kawula dasih, suker sakit kinawruhan sarana talaten atul. jer lakuning samirana iku anggung nusupi sanggya sasana.

4.
Laku hambeging samodra : Lire : jembar miwah sabar ing panggalih. Kamot momoting panggalih, kapanduking suka kingkin sasadone ingadu manis, datan jujul datan surut lamun kataman ing sak serik sameng dumadi. Jer samodra iku sanyata anglangut tanpa tepi, Kajogan sarah prabatang miwah tirtaning narmada pira-pira, parandene ora sesak ora luber.

5.
Laku hambeging candra : Lire tansah madhangi saindenging bawana. Tumrap lelabuhaning ratu, tansah mamardi pangawikan lan kagunan marang kawula dasih sarana wulanging dwija. Sogata samurwating dununge. Kutha desa sanadyan lengkehing wukir, sadrajat sapangkat padha sinungan pamardi putra.

6.
Laku hambeging baskara : Lire : tansah aweh daya kekiyatan marang sanggya gumelaring jagad, segara nguwab dadi mendhung temah dadi udan, ora liya saka dayane raditya, Bumi mekar nuwuhake thethukulan, iya marga saka kadayang sunaring baskara. Tumrap lelabuhaning ratu, anggung paring kekiyatan marang kawula dasih. Nagkoda, nara kisma, nara karya kang kasekengan, padha antuk sihing nata minangka pawitan. Sanadyan ing tembe kudu nyaur, nanging sarana sarenti sawise ngundhuh wohing karya.

7.
Laku hambeging dahana. Lire : angrampungi. Ora ana sawiji-wiji kang ora lebur dening dahana. Tumrap lelabuhaning nata, pangwak pradata luhur. Sakabehing prakara kang konjuk ngarsa Nata, kudu rampung paripurna kang pinancas kanthi adil paramarta.

8.
Laku hambeging kartika. Hambeg kartika, uga sinebut hambeg wukir. Lire teguh santosa. Sanadyan sinerang maruta sindhung riwut, parandene bayu bajra malah piyak nganan ngering labet kasor prabawa lan adeging wukir. Tumrap lelabuhaning Nata, sabarang kang wus dhumawah, kudu tetep tumindak tan kena.


Dipun pethik saking Wahyu Makutharama, Ki Siswaharsaya

SASTRA JAWI



Ing ngandhap punika istilah – istilah ingkang asring kita panggihi wonten ing seratan sastra Jawa.


1. Babad: sastra sejarah dalam tradisi sastra Jawa; digunakan untuk pengertian yang sama dalam tradisi sastra Madura dan Bali; istilah ini berpadanan dengan carita, sajarah (Sunda), hikayat, silsilah, sejarah (Sumatera, Kalimantan, dan Malaysia).

2. Bebasan: ungkapan yang memiliki makna kias dan mengandung perumpamaan pada keadaan yang dikiaskan, misalnya nabok nyilih tangan. gancaran: wacana berbentuk prosa.

3. Gatra: satuan baris, terutama untuk puisi tradisional.

4. Gatra purwaka: bagian puisi tradisional [parikan dan wangsalan] yang merupakan isi atau inti.

5. Guru gatra: aturan jumlah baris tiap bait dalam puisi tradisional Jawa (tembang macapat).

6. Guru lagu: (disebut juga dhong-dhing) aturan rima akhir pada puisi tradisional Jawa.

7. Guru wilangan: aturan jumlah suku kata tiap bait dalam puisi tradisional Jawa.

Pathokan guru gatra, guru wilangan lan guru lagu tembang maca pat

Mas Kumambang : 12i.6a.8i.8a
Pocung : 12u,6a,8i,12a
Gambuh : 7u,10u,12i,8u,8o
Megatruh : 12u,8i,8u,8i,8o
Mijil : 10i,6o,10e,10i,6i,6u
Kinanthi : 8u,8i,8a,8i,8a,8i
Durma : 12a,7i,6a,7a,8i,5a,7i
Pangkur : 8a,11i,8u,7a,12u,8a,8i
Asmarandana : 8i,8a,8e,8a,7a,8u,8a
Sinom : 8a,8i,8a,8i,7i,8u,7a,8i,12a
Dhandhang gula : 10i,10a,8e,7u,9i,7a,6u,8a,12i,7a

8. Janturan: kisahan yang disampaikan dalang dalam pergelaran wayang untuk memaparkan tokoh atau situasi adegan.

9. Japa mantra: mantra, kata yang mempunyai kekuatan gaib berupa pengharapan.

10. Kagunan basa: penggunaan kata atau unsur bahasa yang menimbulkan makna konotatif: ada berbagai macam kagunan basa, antara lain tembung entar, paribasan,bebasan, saloka, isbat, dan panyandra.

11. Kakawin: puisi berbahasa Jawa kuno yang merupakan adaptasi kawyra dari India; salah satu unsure pentingnya adalah suku kata panjang dan suku kata pendek (guru dan laghu).

12. Kidung: puisi berbahasa Jawa tengahan yang memiliki aturan jumlah baris tiap bait, jumlah suku kata tiap baris, dan pola rima akhir sesuai dengan jenis metrum yang membingkainya; satu pupuh kidung berkemungkinan terdapat lebih dari satu pola metrum.

13. Macapat: puisi berbahasa Jawa baru yang memperhitungkan jumlah baris untuk tiap bait, jumlah suku kata tiap baris, dan vokal akhir baris; baik jumlah suku kata maupun vokal akhir tergantung atas kedudukan baris bersangkutan pada pola metrum yang digunakan; di samping itu pembacaannya pun menggunakan pola susunan nada yang didasarkan pada nada gamelan;secara tradisional terdapat 15 pola metrum macapat,yakni dhandhang gula, sinom, asmaradana, durma,pangkur, mijil, kinanthi, maskumambang, pucung, jurudemung, wirangrong, balabak, gambuh, megatruh, dan girisa.

14. Manggala: “kata pengantar” yang terdapat di bagian awal keseluruhan teks; dalam tradisi sastra Jawa kuno biasanya berisi penyebutan dewa yang menjadi pujaan penyair (isthadewata), raja yang berkuasa atau yang memerintahkan penulisan, serta–meskipun tak selalu ada–penanggalan saat penulisan dan nama penyair; istilah manggala kemudian dipergunakan pula dalam penelitian teks-teks sastra Jawa baru.

15. Pada: bait parikan: puisi tradisional Jawa yang memiliki gatra purwaka (sampiran) dan gatra tebusan (isi); pantun (Melayu).

16. Parikan lamba: parikan yang hanya mempunyai masing-masing dua baris gatra purwaka dan gatra tebusan.

17. Parikan rangkep: parikan yang mempunyai masing-masing dua baris gatra purwaka dan gatra tebusan.

18. Pepali: kata atau suara yang merupakan larangan untuk mengerjakan atau tidak mengerjakan sesuatu, misalnya aja turu wanci surup.

19. Pupuh: bagian dari wacana puisi dan dapat disamakan dengan bab dalam wacana berbentuk prosa.

20. Panambang: sufiks/akhiran.

21. Panwacara: satuan waktu yang memiliki daur lima hari: Jenar (Pahing), Palguna (Pon), Cemengan (Wage), Kasih (Kliwon), dan Manis (Legi).

22. Paribasan: ungkapan yang memiliki makna kias namun tidak mengandung perumpamaan, misalnya dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan.

23. Pegon: aksara Arab yang digunakan untuk menuliskan bahasa Jawa.

24. Pujangga: orang yang ahli dalam menciptakan teks sastra; dalam tradisi sastra Jawa; mereka yang berhak memperoleh gelar pujangga adalah sastrawan yang menguasai paramasastra (ahli dalam sastra dan tata bahasa), parama kawi (mahir dalam menggunakan bahasa kawi), mardi basa (ahli memainkan kata-kata), mardawa lagu (mahir dalam seni suara dan tembang), awicara (pandai berbicara, bercerita, dan mengarang), mandraguna (memiliki pengetahuan mengenai hal yang ‘kasar’ dan ‘halus’), nawung kridha (memiliki pengetahuan lahir batin, arif bijaksana, dan waskitha), juga sambegana (memiliki daya ingatan yang kuat dan tajam).

25. Saloka: ungkapan yang memiliki makna kiasan dan mengandung perumpamaan pada subyek yang dikiaskan, misalnya kebo nusu gudel.

26. Saptawara: satuan waktu yang memiliki daur tujuh hari: Radite (Ngahad), Soma (Senen), Buda (Rebo),Respati (Kemis), Sukra (Jumuwah), dan Tumpak (Setu).

27. Sasmitaning tembang: isyarat mengenai pola metrum atau tembang; dapat muncul pada awal pupuh (isyarat pola metrum yang digunakan pada pupuh bersangkutan) tetapi dapatpula muncul di akhir pupuh (isyarat pola metrum yang digunakan pada pupuh berikutnya.

28. Sastra gagrak anyar: sastra Jawa modern, ditandai dengan tiadanya aturan-aturan mengenai metrum dan perangkat-perangkat kesastraan tradisional lainnya.

29. Sastra gagrak lawas: sastra Jawa modern, ditandai dengan aturan-aturan ketat seperti–terutama–pembaitan secara ketat.

30. Sastra wulang: jenis sastra yang berisi ajaran,terutama moral.

31. Sengkalan: kronogram atau wacana yang menunjukkan lambang angka tahun, baik dalam wujud kata maupun gambar atau seni rupa lainnya yang memiliki ekuivalen dengan angka secara konvensional.

32. Singir: syair dalam tradisi sastra Jawa.

33. Sot: kata atau suara yang mempunyai kekuatan mendatangkan bencana bagi yang memperolehnya.

34. Suluk: (1) jenis wacana (sastra) pesantren dan pesisiran yang berisi ajaran-ajaran gaib yang bersumber pada ajaran Islam; (2) wacana yang ‘dinyanyikan’ oleh dalang dalam pergelaran wayang untuk menciptakan ‘suasana’ tertentu sesuai dengan situasi adegan.

35. Supata: kata atau suara yang ‘menetapkan kebenaran’ dengan bersumpah.

36. Tembung entar: kata kiasan, misalnya kuping wajan.

37. Wangsit: disebut juga wisik, kata atau suara yang diberikan oleh makhluk gaib, biasanya berupa petunjuk atau nasihat.

38. Wayang purwa: cerita wayang atau pergelaran wayang yang menggunakan lakon bersumber pada cerita Mahabharata dan Ramayana.

39. Weca: kata atau suara yang mempunyai kekuatan untuk melihat kejadian di masa mendatang.

40. Wirid: jenis wacana (sastra) pesantren yang berkaitan dengan tasawuf.

"Alang alang kumitir"

Jodho Iku Pestine kang Maha Kawasa

Pandeleng kang dadi wiwitane,
hanjalari rasa asamara hambuka telenging nala,
gumbregah kagugah ati kang katemben wae nandang bungah,
awit sesawangan kang endah,
karana rasa tresna sajroning manah.

Ujian tengah smester wus antuk udakara telung dina, Bayu Atmaja katon semangat olehe ngrampungake soal- soal ujian, sabab ing sisih tengene ana wanudya sir-sirane.

Sanadyan durung tetepangan anaging rasa asmara wus nggudha ing telenging nala.
Kaya- kaya tumbu oleh tutup, rasa kang iseh wadi mau di mangerteni karo kancane kang lungguhe jejeran karo wanudya sir-sirane mau.
 "Mas Bayu, aku nirun jawabanmu", tembunge kancane Bayu Atmaja.
Ora ngerti apa pancen niat pingin nirun apa arep menehi dalan.
Ana sajroning pikiran Bayu rumangsa menawa iki dalane, banjur kanti mantep Bayu njawil wanudya sir-sirane mau,
"Dek, Nyuwun tulung njenengan sukakne mbak sampinge njenengan niku dek" Tembunge Bayu kanti ponggah lan kuminter.
Tanpa ngucap barang sak klemah kertas jawaban banjur di jaluk lan di wenehake marang kancane Bayu. Sawise sawetara kertas banjur di balekake uga tanpa suwara.
Atine Bayu rada kemropok, "Hemmm... iki bocah wadon kok sajak sombong temen tanpa ucap, hiyoh titeni ae,," pangucape Bayu sajroning ati.

Kahanan ora beda kaya rong  dina kapungkur,

Bayu durung wani kenalan sanadyan sajroning ati wus keselak pingin sesandhingan,
ananging lumantar daftar nama kang tumempel ana ing kaca ngarep kelas Bayu wus ngerti sapa jenenge wanudya mau.
" Oooo.... jebul jenenge ki Ndari to..?? yo..yo... tekan lenge semut ndak uyak kowe Nduk" mangkono batine Bayu,

Dina gumanti Minggu,

sawise kedadian smester Ndari sangsaya kerep liwat ngarep kelase Bayu,
sangsaya bungah atine Bayu,
sajroning ati lakak lakak " genea mung semono durung apa apa kowe wis kepincut aku" pikire Bayu sanadyan sing dipikir mau mbuh bener mbuh ora.
Sabanjure Bayu buru- buru ngetutake Ndari ana mburine nganti teka ing Perpustakaan.
Bayu nggedhekne ati banjur takon," Ngapunten dek, asmanipun sinten?" pitakone Bayu pura- durung mangerteni ananging sejatine dhewekke bingung arep takon apa.
Sajak rada jual mahal Ndari mangsuli," kula Ndari mas".
"Ngene yo dek, pancen aku durung kenal banget sapa awakmu uku uga durung ngerti kepiye sifat sifatmu, ananging jujur jujuran wae, blak kotang terus terang aku kesengsem karo awakmu, ana unen unen cinta pada pandangan pertama mungkin iki sing ndak alami marang awakmu. Kabeh iki ndak rasakake wiwit dina kapisan aku ketemu sliramu ing ulangan smester kapungkur" aku ora njaluk jawabanmu sakiki dek, sing penting aku wis jujur karo sliramu." ucape Bayu.
"Iyo mas, aku wis ngerti kok saka caramu ndeleng aku, yen oleh jujur sak temene aku yo ngrasakake rasa kang padha mas,, nanging tak suwun sabara, aku iseh duwe pacar mas, tulung sabara yo mas!! tunggunen wangsulanku yen niatmu bener bener pingin nduweni hubungan kang luwih tinimbang kekancan karo aku!" mangkono saurane Ndari.
"Iyo dek aku setya ngenteni" Bayu nyaguhi.

Dina gumanti, sawetara Bayu anggone nunggu jawabane Ndari ananging durung ana jawaban kang pesti, yo mung seka gelagat pancen sakarone sangsaya akrab.

Nganti sawijining dina Ndari ngajak ketemu karo Bayu.
sawise ketemu Bayu uluk pitakon, " Ana apa Ri kok tumben ngajak ketemu?? apa awakmu arep menehi jawaban katresnanku??
"Ora Mas, malah tak jaluk wiwit dina iki tulung dohono aku mas,,
aku wis kebacut sayang karo awakmu, mulane aku ra pingin ana apa- apa karo kowe mas, merga aku krungu bekas pacarku jare cemburu gek arep ngajak bolo ngroyok kowe mas" mangkono Ndari njawab,
Bayu krungu jawabane Ndari malah mesem, sanadyan eseme yo ora manis.
" Ko disik, yen aku kon ngedohi awakmu jujur ae aku ra iso. mung aku tak takon, lha kowe karo bekas pacarmu ki apa yo iseh seneng.?? yen pancen kowe iseh seneng yo uwis aku tak sing mundur, nanging yen kowe wis ra seneng berarti wis genah iki masalahe." Guneme Bayu nanggapi penjaluke Ndari.
Ndari mangsuli," yen seneng jane mbiyen aku seneng mas, nanging saiki wis tak lalekne, merga keluwargaku ora setuju sebabe beda agama beda keyakinan mas. Genah kepiye to mas?? aku kok malah bingung."
"Ngene lho, kowe mau rak ngomong yen sayang aku to.?? mula yo sing gedhe ngapuramu aku ra bakal ngedohi awakmu, upama mantan pacarmu utawa bekas pacarmu arep ngroyok aku yo wis ben, aku ra wedi,, aja kok mung cah limo tekane sepuluh,, di gawakkake sadesa aku ra bakal mundur aku ra bakal mlayu," sajak gembedhe omongane Bayu.
"Yo karepmu mas, sing penting aku wis ngelingke mas,,," mangkono welinge Ndari mungkasi anggone ketemuan merga bel mlebu kelas wis di unekake.

Sawise dina iku kaya kaya sangsaya akrab sesrawungane Bayu kalawan Ndari, saben mangkat lan mulih sekolah tansah bebarengan kepeneran sanadyan beda kecamatan ananging iseh sak jalur angkutan, yen meneri Bayu mulih keri Ndari setya nunggoni, semono uga sebalike, wis bocah loro lamun cinandra kaya amplop lan kertase datan bisa pinisahake.


Nuju dina iku ulang taune Ndari, tanpa rasa tidha- tidha ora ragu- ragu Bayu nemoni wanudya kekasihe mau, sanadyan ora nggawa apa- apa wong pancene di critakkake ing kene Bayu ki wong ra dwe mung modal nekat. kewetu tembunge Bayu " Dek, met ulang tahun yo,,, aku ora nggawa kado kanggo awakmu ananging ragaku sakwutuhe sing tak kadokne kanggo awakmu, tak suwun awakmu gelem nampa aku sak wutuhe". Krungu tembunge Bayu kang kaya mangkono Ndari mung mesem lan ngucap matur nuwun.

" Mas aku ora iso nolak katresnanmu mas,, aku yo seneng karo mas Bayu" sajak isin Ndari menehi wangsulan saka pitakon katresnane Bayu.
Bayu malah kami tenggengen ngrungu omongane Ndari kang kaya mangkono mau, ora nyana malah dina iku uga oleh wangsulan. Bungah atine Bayu sido sesandingan ngrakit asmara karo wanodya kang wus wetara suwe di idham- idhamake.

Gumantining dina di lewati Bayu lan Ndari kanti rasa kang bungah kaya- kaya ndunya iki duweke wong loro, tansah bebarengan mangkat lan bali sekolah, gegandhengan tangan kaya- kaya wus manunggal tan bisa pinsahake maneh. Ana kalane yen dina Minggu Ndari teka nyang Omahe Bayu wis di sengguh kaya kaya keluwargane dhewe, wis ora ana ewuh pakewuh pancen niat krenteking ati Bayu Lan Ndari ora amung kekancan ananging mis mikir dina sesuk mbangun bebrayan.


Dina iku Bayu yo sragaman mangkat seko ngomah kaya cah arep sekolah, nanging ana atine wus di niati arep teko nyang omahe Ndari, arep kepingin ngerti lan silaturahmi karo wong tuane Ndari, isih isuk Bayu wis mangakat, tekan ngarep omahe Ndari Bayu mudhun karo kancane loro, kebeneran minggu minggu iku ana sekolahan mung nunggu pengumuman sawise smesteran.

"Assalamu'alaikum," Bayu uluk salam karo ndhodhog pager ngarepan kang di gawe nganggo pring di sigari gek di jejer,
"Wa'alaikumussalam" saka njero Ibune ndari mangsuli lan mbukakake pager. " Enten napa mas? rencange Ndari to? Ngendikane Ibune Ndari karo mlaku ngungkuri Bayu tanpa ngakon mlebu,
Bayu krasa ra kepenak atine, ananging jenenge tresna karo anake, " namung badhe silaturahim kemawon Bu, Injih leres Bu dalem rencangipun Ndari. Ndarinipun wonten Bu??
Ana lagi ngumbahi, arep di jak nyandi to?? Pitakone Ibune Ndari karo mbanting bongkokan dhele, " Ndari...... Ndari....... ki goleki wong lanang kancamu iki lho" ngendikane nimbali putrine.
"Astaghfirullah hal adziim" Bayu nyebut ana ati karo gedheg- gedheg.
Ora wetara suwe ndari metu seko njero omah, tangane akum," Eh.. mas Bayu, Lungguh mas"sawise salaman, " ngombe apa mas.?" Ndari nerusake pitakone,
Bayu salaman trus meneng ae ora nyaut iseh mikir apa salahe dolan nyang ngomahe pacare.
"Mas..??" tembunge Ndari rada seru ngagetne Bayu sing lagi mikir.
"Iyo,,, kowe mlebu sekolah ora, yn mlebu ayo bareng tak enteni" karo setengah kaget Bayu takon.
"Mlebu rep golek apa lho.??" Ibune Ndari nyauti iseh karo njerengi dhele ana nglatar.
"Entenana yo mas tak ganti sragam disik" ucape Ndari tanpo nggatekake ngendikane Ibune.
ora wetara suwe Ndari wis siap Bayu pamitan karo Ibune Ndari lan uluk salam.
Ana ndalan Ndari ngomong yen Bayu nekat tenan nganti sakyahmene urung ana wong lanang wani  dolan nyang ngomahe saliyane Bayu.

Mangkono anggone ngrakit asmara antarane Bayu lan Ndari kaya ra ana susahe anane amung seneng lan seneng, masalah wong tuane Ndari kang kurang becik anggone nampa Bayu ora banget di gatekake. Nganti sawijining dina sakloron padha nunggu tekane angkutan bubaran sekolah padha lungguh jejeran ana nduwuring tumpukan kayu sak pinggiring dalan ngadhep sumur kang wus ora di gunakake meneh, nganti kaucap janji kang suci ora bakal ninggalake siji lan sijine sanadyan apa wae kang bakal kedadean.


Dina candhake bayu rumangsa bingung, sabab sing biasane mbarengi mangkat sekolah ora katon, nganti teko sekolahan age age Bayu nggenahake nyang kelase Ndari, ana apa sak temene. saka kancane Ndari bayu oleh werta menawa Ndari lara lan di pondhokake ana rumah sakit, sawise jam istirahat Bayu ninggalne sekolah tumuju menyang rumah sakit ing ngendi Ndari di pondhokake, ora angel ruang inape bisa di temokake, ing kono Ndari di infus ana kamar 3C. Sawise salaman karo Ibune Ndari, Bayu banjur nyedhaki Ndari salaman lan nakokake kepiye kahanane kesehatane. ora suwe Bayu banjur nyedhaki Ibune Ndari meneh, "Lha pripun Bu?" pitakone Bayu bingung anggone arep mbukak omongan.

"Pripun apane to mas? yo kaya ngene iki, Ndari paling kekeselen. lha kok rene ki apa ra pelajaran.?? Ngendikane Ibune ndari.
Bayu mangsuli, " Injih Bu, pikiran kula mboten tenang, punika pelajaranipun bahasa inggris Bu, kula mboten pati remen kok kalian pelajaranipun"
"Nyat kok Mas,, wong ki yen wis ra seneng arep di kapakno ae yo ra seneng" ngendikane Ibune ndari.
Bayu rumangsa meneh, ana ati cilike ngrumangsani yn dheweke ora di senengi karo Ibune ndari malah anggone kekancan karo Ndari sajake yo ora di estoni.
Telung ndina Ndari di pondhokake ana rumah sakit, telung ndina uga Bayu melu nunggu ana rumah sakit sanadyan mung yen awan. dina kang pungkasan ana pakdhene ndari uga melu nunggu, sawise barang wus di ringkesi, Bayu Arep ndisiki laku mulih dhewe, ana ing atine Bayu ora kepingin melu numpang ngebak baki enggon apa meneh Bayu ngerteni yen tekane ra ki kersakne karo Ibune Ndari, nanging lakune Bayu di ndek karo pakdhene Ndari, ngendikane mengko ra ana sing rep ngedukne barang- barange yen tekan ngomah, Sanadyan atine ra kepenak nanging Bayu anut ngendikane Pakdhene Ndari,

Sawise Ndari sehat meneh kahanan bali kaya dina biasane. mangkat lan mulih bebarengan kaya wektu kang kapungkur. Nganti teka wektune, tanpa di ngerteni apa sebabe Ndari sajak ngedohi Bayu, saben di temoni malah nglungani di takoni apa salah sebabe ora gelem blaka, bingung atine Bayu nalika iku, nganti teka surate Ndari sing gawe tenang pikirane Bayu, ing kono tinulis manawa " Aku begini bukan karena tak sayang lagi ma mas Bayu, tp aku mau mas Bayu konsen dulu ma pelajaran, sebentar lagi mas Bayu mau ujian, mas kalau mas nanti lulus maka cinta kita berlanjut, tapi kalau mas Bayu tidak lulus maka kita sudahi saja hubungan kita mas, dan jika nanti mas Bayu lulus tunggulah aku dua tahun mas. dua tahun setelah aku lulus kita menikah"

Sawise nampa tulisan iku Bayu, ngerteni karepe Ndari, iku ndadekake Bayu sangsaya sregep anggone sinau, merga ora kepingin yen nganti ora lulus, sebab yn nganti ora lulus iku uga dadi sebab Bayu bakal kelangan katresnane.

Ringkesing crita, sawise hasil ujian di umumake Bayu daya- daya menyang omahe Ndari, merga Bayu kepingin sing mbukak pengumuman kelulusane Bayu iku Ndari dhewe, sawise di bukak isine nuduhake manawa Bayu lulus, kanti kelulusan iku lulus uga ujiane Bayu kanggo nerusake hubungane karo Ndari.

Ana ngomahe Ndari uga Bayu ketemu karo bapake Ndari, ana ing kono Bayu di wulang akeh- akeh. Bayu di dangu karo bapake Ndari " saiki rencanamu apa Le.? apa rep kerja apa rep kuliah.?
"Badhe kerja kemawon Pak, menawi badhe kuliah punika dalem bingung ragadipun" mangkono wangsulane Bayu,
"Lha yen kerja, arep kerja apa?? wong kerja kuwi ana limang werna. mrentah, di prentah, gawe usaha dewe, angkatan, karo PNS, lha kowe rep milih sing endi?? bapake Ndari ndangu meneh,
Bayu wangsulan," menawi kawula ingkang baken halal rumiyin pak. njih dalem nyuwun donganipun kemawon mugi mugi rejeki kula lancar."


Ora ana itungan wulan Bayu pamitan mangkat budhal menyang Jakarta merga arep ngadu nasib, golek rejeki. Ndari rumangsa kelangan sebab bakale adoh karo Bayu. nanging kudu kepiye meneh, Bayu akhire mantepne tekade budhal ngudi rejeki ana Jakarta,


Sanadyan adoh Bayu ora bisa lali karo Ndari, saben isuk sak bubare sholat subuh Bayu telphon Ndari. Nganti sawijining dina Ndari ngomong yn ora sah sering sering telphon sebab HPne di asta bapake kanggo bisnis kayu jati. Bayu mung manut wae, sanadyan atine nahan rasa, nganti sawise kerja oleh sewulan Bayu tuku HP dewe, saiki bisa telphon karo Ndari wektu ndari sekolah lewat nomere kancane Ndari, ora mung cukup ana telphon, saben telung wulan sepisan Bayu mulih kampung kanggo nemoni Ndari. semono gedhene tresnane Bayu kanggo Ndari.


Ganti taun ganti uga kahanane, janji suci sing mbiyen di ucapne wong loro wis kaya di lalekne. Ndari rumangsa ora bisa nyambung hubungan  jarak jauh, dheweke banjur dwe pacar meneh, ananging mbuh apa sebabe sanadyan adoh Bayu krasa nalika Ndari mblenjani janji- janjine. Udakara rong taun Bayu lan Ndari nyambung katresnan saka kadoan, ora kurang saka ping enem Ndari mblenjani janji lan nyambung katresnan karo priya sejene, ping semono uga bayu medhotake katresnan, ping semono uga Ndari nangis ngjak balen, ping semono uga Bayu luluh atine. Ora kurang kurang anggone sedulur sedulur tuane Bayu lan wong tuane paring pitutur supaya golek liyane, nanging ing atine Bayu tetep madhep mantep lan yakin menawa sawijining dina mengko Ndari bisa rubah sikape.


Cekaking carita, sawise lulus sekolahe Ndari uga ninggal desa ngudi rejeki menyang Jakarta, padha padha ana Jakarta ndadekkake gampang anggone ketemu, ananging merga gaweane Bayu kang kadang kala ora genah wektune ndadekake ketemune yo arang kading, Sawetara Ndari ana Jakarta ora ndadekake hubungan sangsaya cedhak luwih luwih sak wise Ndari netep ngomahe dewe, ing kono Ndari cedhak karo tanggane kang uga kancane Bayu nalika sekolah. Sawijining dina sengaja Bayu telphon karo tanggane Ndari yo kancane Bayu nalika sekolah yo mung saperlu takon kabar, ananging kang di tampa malah kabar kang ala, kancane Bayu ngakoni yn nduwe hubungan sing lwih saka kanca karo Ndari, malah hubungane wis ora becik kalamun di crita. Bayu iseh durung percaya, age age Bayu nggenahake kabar kang nglarani ati mau nyang Ndari, pranyata jawabane padha. Muntap rasane dada, ora nyana wanita kang wis di puja puja patang taun luwih lawase tega gawe lelara, ketambahan meneh kanca kang pinercaya njaga malah melu gawe gela. Wiwit iku Bayu wis ra bisa menehi pangapura, senadyan yen kekancan iseh di tampa, ananging yn mbangun bebrayan wus ora bisa,

"Yen rokok kanggo joinan sak kanca ra papa, ananging iki wanita" mangkono tembunge Bayu,

Sanadyan lara ing dada, Bayu kudu bisa nampa pepestening Gusti Kang Maha Kawasa,

Ora nganti petungan minggu, Bayu ketemu wanita kang dadi geganthilaning ati sawise di larani Ndari, wanita mau ora liya yo kancane Ndari wektu ana ing pawiyatan,
Bayu Amaja bisa syukur ngarsane Gusti, wus di welehake alane wanita kang wetara suwe lawase ngisi atine, malah di temokake wanita kang duweni sifat ikhlas, merga saktemene patang taun uga wanita mau ngendhem rasa ngingu ikhlas ana atine jalaran kadhung tresna ananging ora kepingin nglarani kanca, amarga priya kang di tresnani wis nduweni sesambungan karo kancane,
Bayu Atmaja uga syukur bisa nemokake tresna kang sejati yo sejatining katresnan, rasa tresna kang tanpa mandhang bandha kalawan dunya anane amung ikhlas lan narima,

Rong taun Bayu Atmaja ngrakit katresnan kalawan wanita mau,

Saiki wus dadi sisihane, urip bareng susah lan seneng.
Ora mung Bayu kang rumangsa seneng ananging keluwarga sanak kadang kabeh melu seneng.


Piwulang saka carita ing ndhuwur:



  1. Manungsa isane mung usaha kalawan ndonga Gusti kang aweh keputusan Ngabulna,
  2. Tresna marang wanudya aja nganti ngalahne tresna marang kang Murba Kawasa, sabab katresnan kang kekal yo mung tresnane Gusti Allah marang umate,
  3. Sak pinter pintere manungsa milih sing paling bener amung pilihane Kang Kawasa,
  4. Amung Ikhlas kang dadi kunci bagya mulyaning dunya,




Nyuwun 

Nyuwun koreksi, komentar, kritik lan saranipun hambok bilih anggen kawula nulis kathah lepat saha kirang trap anggen kawula ngrakit basa, kawula ngrumaosi diri kawula taksih cubluk, sedanten kala wau kabegta saking kirange pangertosan sabab kiranging pawiyatan.


Sembah Nuwun