Tembang Macapat iku tembang klasik saka ing tanah Jawa, dene anane kawiwitan nalikane jaman Wali Sanga, kang wektu iku mbudidaya dakwah lan ngajarake Agama Islam kanti sarana budaya kang dadi dalane. Ing antarane budaya budaya kang dadi sarana dalane dakwah Para Wali yaiku tembang tembang Macapat.
Miturut jeneng lan urut urutane tembang macapat satemene bisa di mangerteni manawa Macapat iku nggambarake lakuning uripe manungsa tatarane uripe manungsa wiwit lahir nganti tumeka ing lampus.
Kaya kang wus di Ngendikakake Gusti Allah ana ing Kitab Suci;
" Latarkabunna Thobaqon 'An Thobaq"
Temen sliramu bakal lumaku ana ing tataran- tataraning urip. (Q.S Insyiqoq: 19)
Ing ngisor iki Gurit urut jeneng lan genahe tembang macapat kang kinarya katerangan tataraning urip mungguhing manungsa
1. Mijil
Jroning peteng sangkan paraning dumadi,
Kersane Gusti jabang bayi Mijil,
Sinebut Mijil, metu, uga lahir,
Mijil margane jalu uga estri,
Mijil ngunduh wohing pakarti,
Mijil ponang nangis cenger ndhodhog bumi,
Dados ponang woding ati,
Bapa biyung seneng ing ati
Bapa biyung nggendhong rina wengi.
2. Maskumambang
Maskumambang dadi tembang,
Nrenyuhake polahe kang ponang,
Angidung mocopat ponang di kudang,
Guyune kang ponang suka kang nyawang,
Tan mbedakno wadon apa lanang,
Bapa biyung bungah ati padang,
Bapa biyung susah kalamun kelangan,
Crita ginurit jroning maskumambang
3. Kinanti
Jabang bayi woding ati,
Kinanti kinanten tinuntun kang dadi werdi,
Bapa biyung pawitan titi,
Ngreksa peparinge Gusti,
Rina dumugi ing ratri,
Tan pegat piwulang aji,
Dupi karsa agama ageming aji,
Dadosa priyayi,
Tuladhane sagung dumadi
Aneng gelaring bumi.
4. Sinom
Tembang Sinom isine kang maksih enom,
Ing rina ing wengi mbabar lelakon,
Bayi gede manjing keprabon,
Raga gede yuswane maksih enom,
Bedane wis ora turu nang pangkon,
Pindhah laku suryo mengulon,
Sak tindake dadi lakon,
Sak polahe dadi pitakon,
Ywa luput dadi layon
5. Dandanggula
Angen manis lagu puspita,
Ngetut lakune samirana,
Tabuh wektu ngetung dina,
Ponang gedhe si enom salin salaga,
Wani mbeka nggunggung salira,
Mula gampang kena reka,
Enome pikir gampang kesandung asmara,
Dandanggula kang rinonce,
Sundul langit kemul mega,
Tan kuwawa ngudar pancadriya,
Mung manis-manis kang sinedya,
Tan weruh isen isening dunya,
Lamun tumindak becik tan pirsa,
Dadi menus kang kebak dosa.
6. Asmaradana
Pepanjange tembang asmaradana,
Panjange den arani asmara dahana,
Sifat lanang wadon jroning tresna,
Padhang rembulan pindha rina,
Tan waskita rusak jiwa raga,
Tan eling welinge ibu lan rama,
Agni ngobong ati ngidung asmara,
Kadya lakone Dewi Ratih Komajaya.
7. Gambuh
Gambuh iku paribasan gampang nambuh,
Banyu bening ora weruh, Jejogetan turut dalan ora ewuh,
Bapa biyung weling ora patuh,
Angel laku jujur gampang misuh,
Yen sinebut sakit wus abuh,
Yen turu tangine tan krungu subuh,
Kang tinandur tan ana kang di unduh,
Bapa biyung sambat sora ….. aduh
8. Durma
Nandur saka tata krama,
Dur iku duratmaka duraka,
Dur iku dursila durjana,
Dur udur tan animbang rasa,
Dur paribasan pari kena,
Maknane nglaras rasa,
Si enom dandanggula sinedya,
Lali wus kelon asmaradana,
Lali wangsiting wong tuwa,
Werdine gambuh lan durma,
Amelet si enom ing ngarcapada,
Pan mangkana ingaran kerata basa.
9. Pangkur
Yen kesandhung noleh mungkur,
Dawane dalan dawane umur,
Wadine gusti wadine kubur,
Sifat tan bisa di waca ngawur,
Iku werdi macapat dudu turu nglindur,
Urip ngangsu banyu bening sumur,
Hang rasa pakarti laku tinandur,
Yen lagi catur mungkur,
Eling tuwa eling pangkur,
Ngepange pikir arep mungkur,
Cilakane tan uwur lan sembur,
Kelangan aruming pitutur,
Dheleg-dheleg tan weruh dalane kubur.
10. Megatruh
Ana pegat tan aruh-aruh,
Ana pegat tan ana sing weruh,
Wit bandha uwoh dosa tan wanuh,
Tan eling dongenge Nabi Nuh,
Tan kuwawa ngudhar kawruh,
Uripe jroning rasa trenyuh,
Dupi emut mring kidung megatruh,
Wiwit sinom tekan gambuh,
Alam batin manggih mungsuh,
Jroning urip tan kerso wanuh,
Pegate raga sukma kisruh,
Sukma lunga tan ana sing weruh,
Gara-gara tan ngestokake dawuh.
11. Pucung
Surya suntrut kudung mendung,
Ana pitakon padhange wurung,
Ana gela gelane bapa biyung,
Kang gela kapethak linglung,
Kang tuninggal dheleg-dheleg bingung,
Raga ketata mori pethak dadi kudung,
Jroning peteng sepi ing kidung,
Ngindhit dosa gede sak gunung,
Tan pirsa raga wus suwung,
Pucung werdine gempita agung,
Pucung iku pocong werdine agung.
12. Wirangrong
Wektu ngancam dina putus layon,
Sambat sapa yen kadung kapethak ngerong,
Mlarat sugih sing pangkat apa maneh garong,
Nora mandang drajating uwong,
Wirang wus jroning rong,
Jagat gumelar kebak pitakon,
Jagat gumelar kebak ing lakon,
Jagat gumelar karsone Hyang Manon,
Pan mangkono werdine wirangrong.
oleh:
Andra W
