SULUK RÊSIDRIJA

Suluk Residriya, Soemodidjojo, 1957, #1203




Punika sêrat kina mêngku piwulang  kautamaning gêsang.

Pêngarangipun sampun botên kasumêrêpan. Kula babar ing mriki murih botên ical . Kangge nambahi kathahing sêrat-sêrat Jawi. Mbok menawi ing têmbe wingking wontên pigunanipun.

Dhandhanggula

Rêsidriya artati kinawi

wêwalêre kang wus kina-kina 

tinelada ing jaman kèh

akèh kang maca ngrungu

tuwa anom jalu lan èstri 

padha angèstokêna 

pitutur kang luhung

kaluhuraning agêsang 

sangkanane sabar tawêkal nastiti 

nelada kang utama 

utamane wong urip puniki 

nora kaya wong ngecani manah 

nora nglarani ragane 

rahayu kang tumuwuh 

muwuhana panggawe bêcik
rêricikaning basa
basukining têmbung
bungah ingkang amiyarsa
rasakêna ujar ala ujar bêcik
ciptanên ing wardaya

daya-daya wardaya kalingling 

angelingna sira wong kang lêpat

malah dadia trimane

panrimane kang luput

dènnya amrih wau nastiti

tindak-tanduk dèn andhap

patrapaning têmbung 

têtêmbunge ing abasa

basane kang sampun uninga ing wangsit

wangsite tatakrama 

kramanana wong kang ati sungil 

ngil-ungilên atine kang arja

raharjaa sawurine

wêwurinên sadarum

arumira carêm-carêm sih

asiha sama-sama 

sasama tumuwuh 

malah wuwuh dadi lampah 

anglampahi sira ati ingkang yêkti

iku bekaning raga 

sira iku padha sun tuturi

tuwa anom padha rungokêna

laku ingkang abot dhewe

aja ta gunggung laku 

durung mêsthi yèn sira bêcik 

sanadyan bêtah nglapa

bêtah mêlèk dalu

bisa sabar bisa trima

nadyan silih bisa gawe ngamal kaki

marang pêkir kasihan 

iku masih rêrêmpèn ta kaki 

durung aran laku kang utama 

misih laku jubriyane 

ya durung sampe iku 

basa ala kalawan bêcik 

bêcik kalawan ala

iku mapan durung 

masih laku bêbengesan 

artinipun ing lair tan trus ing batin 

durung têkèng kasidan 

dene kaki laku kang sayêkti 

bêtah nglapa sabar lan narima 

kinancingan tawêkale

iku laku amupus 

pamupusan wong olah jati

tindak-tanduk dèn atrap 

têtêp jroning kalbu

karane wêkas manira 

karantêne sira dèn nêdya nastiti

tawêkal dèn gêgulang 

basa tawêkal têtêping ati 

datan etang lamun dèn bêbeka 

kang kaetang wêkasane 

kawêkasaning laku

lawan ing Hyang Kang Maha Suci

suci-sucining raga

raga amrih ayu

rahayua dunya-kerat

karakêta maring tingal kang sêjati 

jati-jatining tunggal

yèn wis tunggal dènnya maksih kalih

kêkalihe Gusti lan kawula

lair kalawan batine

iku upaminipun

yèn wus têpung lair lan batin

iku wrêksa candhana 

kaki aranipun 

wangi jaba tyasnya ngambar  

ngambar-ambar wignya babar ujar bêcik 

rêricikaning raga 

yèn wis sira wignya angrêricik

sakèh ujar bêcik lawan ala

kari pamupuse bae

wiyose wignya muwus 

sakathahe ujar kang bêcik 

pasthi sih-sinisihan 

lantip jroning kalbu

samubarang dèn gulanga 

rêricikan sira gulanga kariyin

dadya wruh sakèh rasa 

rasa-rasa rêrasan puniki 

wite agal wêkasane lêmbat 

wit lêmbat agal wêkase 

sakèh ewuh puniku 

nora kaya wong nyrapat angin 

angon larasing basa 

pilih wong kang wêruh 

kajaba janma utama 

tama têmên tumrap tumon anampani 

tampa sakèh wicara

cara-cara cinirèn kaèsthi 

kang kaèsthi sumuking wardaya 

dadya kawuwus pasthine 

pasthi yèn basa rambu 

rêrambane kinarya sangkrip 

amrih guguring nala 

lêlawananipun 

sawênèh ana sujanma 

wiwit alus wêkasane anyukêri

pilih ingkang wikana 

iya iku basa gama kaki

gama alus iku maknanira

kang alus dadi lêmbute 

lêmbut iku kang baku 

marang pikirira kang yêkti 

tiwar puwara tiwas 

andika tumanduk 

duk sira kangelan basa 

kang rêrasan inguwor lawan mêmanis 

nistha kalalènana 

karanipun wêwalêr ngong iki

mring kang maca tuwin kang miyarsa

lanang wadon apadene 

dipun sami mituhu 

nuhonana ing ujar bêcik 

yêktènana wardaya 

lamun ingsun luput 

mulane akèh kakênan 

kèhing janma iya saking ujar manis 

ngênês-ênês wardaya 

lamun sira ujarira bêcik 

dadya kengis èsthining wardaya 

dadya prayitna ujare

lamun asêdhêp alus 

iya iku ingkang ngêlosi 

kalosan dadya kirang 

kirang wêkasipun

dene rêringkêsanira 

lamun bisa nastapa tawêkal titi 

kalis sakèhing basa

anadene walêr ingsun malih 

mring kang maca tuwin kang miyarsa 

ingkang sikêp rayat kabèh 

sira jumênêng kakung 

aja sira kungkulan budi 

iya mring rabinira 

poma dèn akukuh 

pan wus kocap ing saloka 

basa èstri lakine ingkang ngèstrèni 

sapolahtingkahira 

mila sira aran wadon nini 

basa wadon wadining wong lanang 

amêngkua lêlingsême 

kalingsêmaning kakung 

iku jinêm sajroning ati 

tingkah solah dèn andhap 

dèn têrus ing kalbu 

aja dumèh sira andhap 

lairira tan têrus sajroning ati 

wêkasan dadi cêla

basa cêla iku anyêlaki 

sira bakal binerat ing priya 

dene sira wus kacirèn 

polahira kang dudu 

karantêne èstri alaki 

padha anglakonana 

sawuruking kakung 

mulane ana wong lanang 

basa lanang suprihe amrih abêcik 

amuruk rabinira

gênti-gênti goningsun muruki 

sira kaki jumênêng wong lanang 

muruk dèn akèh suprihe 

lamun sira mêmuruk 

marang garwanira ta kaki 

apa têtêkonira 

ingkang nora sarju 

iku sira walêrana 

sadurunge wêruh walêrira kaki 

sira aja kainan

mangka kaki sira wus muruki 

marang garwanira dadi ala 

iku kaki wus pasthine 

ala bêcik puniku 

apan iya uwis pinasthi 

de Hyang Kang Maha Mulya 

lokhil makhfulipun 

datan kêna ngowahana 

mung wênange kawula puniku kaki 

ikhtiyar lawan tobat

karantêne wong wadon dèn wêdi 

basa wêdi wêdi ing kanisthan 

amrih luhura èstrine 

yèn wong wadon marucul 

iku wadon ngadon-adoni 

angadu-adu basa 

basa kang tan patut 

karane wêkas manira 

ing wong wadon padha sira dèn nastiti 

tingkah ingkang utama

utamane luwih saking bêcik 

bêcikira wus mêdhar wicara 

cara-carêm ing batine 

lathinira satuhu 

anuhoni sabdaning laki 

kinarya garwa tuwa 

wawrat ing pakewuh 

pakewuhe sikêp rayat 

kadang garwa garwa anom dèn ayomi 

manut ujaring priya

priya iku panutan sayêkti 

yêktènana saujaring sastra 

dadya trus lair-batine 

batinira satuhu 

dunya-kherat sira cinangking 

marang ing rabinira 

poma dèn mituhu 

nadyan sira anèng donya 

lakinira kang ngomahi kang ngayani 

anyukupi mring sira

nadyan silih wong lanang puniki 

paripêksa lumaku kèdhêpa 

ujare marang rabine 

punapa walêsipun 

sira iki dipun ladèni 

marang ing rabinira 

saupaminipun 

dumèh angomahi sira 

awèh kaya iku pan durung sayêkti 

pan maksih bêbengesan 

dene kaki pamalêse yêkti 

marang rabi sira mêmuruka 

ngèlmu rasa sajatine 

wêkasaning tumuwuh 

sayêktine tumêkèng lalis 

iku sira tuduhna 

marga kang rahayu 

nadyan wong èstri ta sira 

aja tungkul sira jêjaluka ngèlmi 

marang ing lakinira

lan malihe sira sun tuturi 

salokane wong ngabdi mring priya 

tigang prakara kathahe 

durgakulina iku 

kaping tiga wisa puniki 

kadipundi lirira 

sun tuturi iku 

têgêse durga pan buta 

kaya buta yèn lagi nêpsu puniki 

tan kêna sinuwawa 

yèn tinrajang yêkti bilaèni 

iku nini ing upamanira 

sira ya mangkono manèh 

yèn kakungira bêndu 

aja sira wani nimbangi 

wêkasan kajêmpalan 

sira têmahipun 

yèn kongsi sira pinala 

pasthi nistha iku jênêngira èstri 

dadi wong budi kewan

basa kulina klangênan iki 

apa barang rêmênaning priya 

sira saosana kabèh 

sabobotira iku 

nadyan kakung rêmêna sêlir

iku sira dèn rila 

dèn têrus ing kalbu 

dene têgêse kang wisa 

ingkang purun angumpêt kayaning laki 

samubarang prakara 

manggung nyolong mring kayaning laki

dipun aku kayane priyangga

wèwèh sakarêpe dhewe

iku wong nora urus 

nora olèh bêrkate laki

iku ta singgahana 

sakèhing pamurung 

akèhing wong laki wigar

sabên-sabên yèn laki dipun têngêri

yèn solahira durta 

luwih gêdhe durtane wong èstri

ingkang cidra rêsmi lanang liyan 

ingkang idjinah têgêse 

iku wus mêtu tuhu  

ing namane èstri utami

tan kêna ingapura 

sèwu alanipun 

pasthi binuwang ing priya 

singgahana aja kongsi anyêdhaki

yèn polahira durta 

basa durta iku angluwihi

saking ala sasamining kênya 

iku abangêt durtane 

karane wêkas ingsun

mring wong èstri anom alaki

padha sira èstokna 

tutur kang linuhung

yèn sira nora ngèstokna

masa sira tulusa dipun kasihi 

marang ing lakinira

gênti malih gon ingsun muruki

marang sira jumênêng wong lanang

dipun mantêp ing asihe

marang garwanirèku

dipun manis pangucapnèki

tuwin sih lulutira

siyang dalunipun

rumasaa yèn katêmpah

anèng dunya tanapi tumêkèng pati 

prihên têtêp kang iman

ing cukupe nèng dunya puniki

aja kurang sandhang lawan pangan

ywa kongsi susah atine 

prêdinên jroning kalbu 

olèhira ngupaya bukti 

laire lakonana 

batine puniku  

nênuwuna mring Hyang Suksma 

supayane tinêkanan sêdyanèki 

cukupe garwanira

olèhira rumêksa ing rabi 

kang supaya têtêpa kang iman 

sampurnakna ing batine 

wêruha kharam makruh 

ing margane ngupaya bukti 

wurukên ngèlmu tekad 

sumungkêm Hyang Agung 

wurukên lêpihanira 

ing patrape Dèwi Patimah kang siwi 

yèku Nabi Mokhamad

larangane wong alaki-rabi 

upamane yèn lagi brawala 

pari padu upamane

èstri kalawan kakung 

aja wani ngèmbèt-èmbèti 

ngucap-ucap wong tuwa 

ingkang gawe dudu 

tuwin angucap pêgatan

rong prakara iku kaki dipun eling

poma ta singgahana

lamun sira tan duwèni janji 

angatokkên wadi karsanira 

wêwatêkaning karone 

èstri kêlawan kakung 

supayane simpêna kalih 

kalingsêmaning garwa

wirangira iku

lair rasa kêlaira 

anèng tilam arsa sacumbana kalih  

kono sira ngucapa 

lamun sira kaki dèn tuturi

ing wirange marang garwanira 

aja sêmbrana gumluwèh

simpênên dèn akukup

tuwin garwanira ta kaki

 lamun sira wus warta 

wirangira iku

simpênên jroning wardaya

lanang wadon aja sêmbrana wong kalih 

pasthi yèn ora tukar

watêke wong tukar marang rabi 

pasthi suda ing darajatira 

adoh bêgja daulate 

patang puluh dinèku 

ngupayaa sandhang lan bukti 

angèl barang sinêdya 

marga susah kalbu 

karane wêkas manira 

singkirana sira tukar lawan rabi 

iku kayêktènana

lamun sira kaki wus nyukupi

busanane sapantêsing garwa

sarta doh tukar padune

utamane wong kakung 

aduwea sêlir kêkalih

nanging ta patrapira 

sira dadi kakung

garwa sêlir pasrahêna

marang garwanira kaki ingkang padmi

dipun tega pitaya

lire tega sandhang lawan bukti 

cukup kurang pracaya ing garwa 

sira darma nyawang bae

pantês lan oranipun 

lamun kirang datan mantêsi  

sira duwea prentah  

ing garwanirèku 

kalane sira parentah  

ingkang samun aja pirsa liyan janmi  

lan sira pêparinga

lamun sira mêmundhuta kaki 

aja prentah marang sêlirira 

prentaha mring garwa bae 

nuli garwanta nuduh 

marang sêlir ingkang nglakoni 

mundhut sakarasanira 

yèn wus prapta iku 

sêlir ngaturnaing garwa 

garwanira kang ngaturakên sirèki 

inggiling garwanira

dene paran angrahabi rabi 

sira dadi wong lanang punika 

aja sêpi ing tangane 

simpênên dhuwit iku 

sabobote awakirèki 

manawa ana karsa 

angganjar garwamu 

apa kang nora prayoga 

sapantêse maringi garwanirèki 

sira yèn kawajiban

dipun èngêt maring putra siwi 

lêpihane kakung siya-siya 

iya marang ing rabine 

anake lanang besuk

pan siniya marang ing rabi 

yèn èstri siya-siya 

marang kakungipun 

anake èstri ing benjang

iya uga siniya-siya ing laki 

prayoga padha-padha

gênti malih gon ingsun muruki

sira jumênêng èstri utama 

ngawula kakung têgêse 

tigang prakara iku 

idhêp mantêp sumungkêm nini 

têgêse idhêp ika 

sira masthi manut 

sabarang karêmanira 

arsa nyêlir têtiga tuwin kêkalih 

sira dèn lêga ing tyas

lire lêga pan asih ing batin 

marang sêlir aja kêkurangan 

mungguh sandhang lan pangane 

dèn alus sira muwus 

ingkang manis andudut ati 

kang supaya lalia 

asih marang kakung 

abot asih marang sira 

sabab iku dadi saliramu nini 

kinasihan ing sira

patrapira mêngku marang sêlir 

lamun sira bayara kang arta 

kinarya tuku sandhange 

iku pan ora cukup 

karanira kaki nyukupi 

watêke kang rupa wang 

kathah purugipun 

kinarya jajan pan kêna 

iya iku nikmat rasaning kang lathi 

nanging sandhange rusak

prayogane pintanên kang sabin 

kathah kêdhik anèng kiranira 

nuwuna idin kakunge 

manut nugrahanipun 

karanipun maringi sabin 

yèn mêdal pantunira 

winadea gupuh 

payune kathah kang arta 

upamane karya tuku mas rêtna di 

tuwin sandhang kang endah

yèn kongsia sêlirira sami 

panganggone sandhang sarwa endah 

kang misuwur ing liyane 

pasthi sira satuhu 

luwih wignya among ing abdi 

pasthi karya lêpiyan 

mring kadang sadulur 

watêke ingkang manungsa 

lamun bêcik kabare ingkang amasthi 

wong bêcik manggih arja

ing pangane sêlirira nini 

paringana ing lorodanira 

mêntas sira dhahar dhewe 

aja lorodan kakung 

lan pisahên lan para nyai 

tuwin gènira nendra 

aja kongsi kumpul 

manggena satunggal-tunggal 

sêlirira pisaha lan para cèthi 

iku larangan priya

kang supaya sukaa ing galih 

lan utama sira dadi garwa 

mungguh sêlirira kabèh 

trapna jaga ing kakung 

gilirêna maju sawiji 

sarta busananira 

ing sapantêsipun 

dene lawase ajaga 

apan aja luwih sadina sawêngi 

kang loro jaga sira

lamun sêlir iku andarbèni 

kaluputan ajaga ing sira 

dipun sabar ing dukane 

kadya duka ing sunu 

pamrihira asih lan ajrih 

dukanira pamulang 

ingkang amrih ayu 

nuli sira pêpoyana 

marang kakung ingkang satya ing panggalih 

yèn sêlirira durta

aja sira age andukani 

lah matura marang kakungira 

ing mêngko apa karsane 

sira garwa katêmpuh 

amriksani ala lan bêcik 

patrape sêlirira 

poma dèn mituhu 

lan malih wêkas manira 

dipun ngadil wani ngalah ingkang yêkti 

patrape sacumbana

dipun rila lair lawan batin 

lakinira arsa nyarènana 

marang sêlirira kabèh 

aja rumasa kalbu 

lamun sira kari kang asih 

yèn kakungira suka 

iya karsanipun 

mêsthi asih marang sira 

ing margane sira kinasihan nini 

awit saking rilanta 

lamun sira arsa lungan nini 

sêlirira age anganggea 

saboboting panganggone 

ngampil gantènirèku 

kang sawiji paidon bêcik 

siji saptanganira 

têlu aja kantun 

gawanên saparanira 

kang utama matuta lakuning margi 

aywa pinatut priya 

apan mantêp iku sun tuturi 

aja duwe tingal priya liyan 

iku duraka dadine 

tuwin nacada kakung 

ing solahe muna lan muni 

sira wus prajanjian 

wirangira iku 

wus kasimpên kakungira 

yèn kongsia mêdalakên ingkang isin 

dadi wong murang sarak

dene sungkêm sira sun tuturi 

apa barang wulange wong lanang 

ing donya têkèng patine 

sira dèn amituhu 

aja mèngèng siyang lan ratri 

aja uwas ta sira 

yèn winuruk kakung 

masthi yèn sira katrima 

anuhoni saking wurukirèng laki 

lah mara pitakona 

lan malihe wêkas ingsun nini 

lamun sira anuju brawala 

rêbut karêp gèsèh-gèsèh 

aja purikaniku 

aywa ngalih sing dalêmnèki 

sajroning dalêmira 

sira kang amêngku 

lan sira ingkang kagungan 

pasarean pasthi sira kang darbèni 

ywa ngalih pasarean

lamun sira brawala apurik

tinggal wisma ngalih pasarean

durung karuan pisahe

yèn kakungira lumuh

ing burine sira wus eling 

sira arsa muliha 

wirangira agung 

andulu sami manungsa

dadi sira tan jumênêng nama èstri 

manut budining setan

aja suda gumati mring laki

apa barang karêmaning priya 

dhahar tuwin ing liyane 

aywa mênêng dinangu 

marang priya kang amrih runtik

lamun sira mênênga

abdinira kuwur 

dumadi sira duraka 

karya susah marang sasamining janmi

pindho durakèng priya

karanipun akèh bae nini 

garwa padmi andhap darajadnya 

nora lulus ing luhure 

panastèn manahipun

tan rumasa yèn dadi inggil

kongsi mring turunira

anake apêngung

bodho asor dadi kompra 

iya iku labête ibu kang juti

manèhe tan raharja

pakolèhe wadon wêdi laki 

ingkang têrus ing lair batinnya

anyumuki ing putrane 

dènnya dadi priyantun

kapindhone wêdi Hyang Widhi

putus ngèlmu agama 

nyamadi ramèbu 

guna wignya panggraitan

bèr budi apan waskitha ing Hyang Widhi

punjul sasaminira

gênti malih gon ingsun mulangi

marang kênya kang amrih utama 

kang kinarya slir lungguhe

basa sêlir puniku 

pan dadia sêlira padmi 

têgêseangawula 

abdi kang pinujul

sinêlira ing sihira 

datan sami kalawan kang para nyai 

iku sira ngrêtia

sabab sira kinasihan padmi 

marga saka adhêp sungkêmira 

marang padmi pamalêse 

têgêse adhêp iku

nora duwe tingal kêkalih

ing asih lulutira 

lali sihing kakung 

sira pan ora ngawula

marang priya karane sira dèn sihi 

awit aturing garwa

pasthi sira pinracayèng padmi 

asimpêna busananing priya 

tuwin karyanên dhahare 

dipun nastiti kalbu 

sira simpên busana adi 

busananing gustinya 

èstri lawan kakung

tuwin sira karya dhahar 

ingkang suci arahên nikmatirèki 

gustinira adhahar

basa artine sumungkêm nini 

ing sanggone pinarak gustinya 

sira adhêpana bae 

aywa ngadhêp ing kakung 

lamun nora dipun prentahi 

yèn gustinira tindak

aja nêdya kantun 

dhèrèka saparanira

angampila gantène paidon nini 

saptangan lan cênela

upamane sira dèn paringi 

marang kakung aninggal ing garwa 

ywa sira nampani age 

iku coba satuhu 

nora kêna kakung binatin

yèn sira nampanana 

masthi manggih bêndu 

saking gustinira garwa

age sira matura ing gusti èstri 

masthi yèn kinasihan 

lamun sira darbe karsa nini

aturêna barang karsanira

ing sêlir iku anggone 

sira duwea atur 

panuwun mring gustinirèstri 

mapan yèn ora angsal 

dènira umatur

mêngko kang matur ing priya

garwa padmi nênuwunkên sira nini 

iku laku utama

ana uga lêpihane nini 

prayogane slir èstri mring priya

dadya luhur darajate 

sugih mas tur priyantun 

kongsi kêna dipun ngèngèri 

sabab sing tamanira 

slir jrih sungkêmipun

miturut ing gusti garwa 

wani kalah datan nêdya animbangi 

marang gustine garwa

sakathahe wulang ingsun iki 

mring wong priya arsa mêngku garwa 

marang ing garwa padmine

marang sêlir têtêlu 

kang sun suwun marang Hyang Widhi 

pindho jêng nabi duta | utusan Hyang Agung 

muga sira lakonana 

bokmanawa dadi utamaning urip 

mundhi uncung wong tuwa 

Pocung

lamun kakung arsa duwe garwa agung 

anane mung papat

kang supaya sampenèki

ing patrape wong lanang dipun prayitna

prayitnèku amêngku garwanirèku 

karya omah lima

ingkang gêdhe sami-sami

pan kinarya ngomahi marang ing garwa

nipkahipun padhanên ing pêparingmu 

lan sira bagia

para liman aja lali 

ing busana sira ingkang pêparinga

pranatamu gilir marang garwa iku 

pasthi garwanira 

kang manjing omah sawiji 

omah ingkang sira goni kang prayoga

ing dhaharmu ingkang angaturi iku

garwa ingkang mêntas 

mijil saking wisma gilir 

garwa gilir andhèrèk mangan kewala

abdinipun pinasthi ing kathahipun 

pambêktaning garwa 

ingkang mêntas manjing gilir 

ing cukupe dhahar sira parentaha

cukupipun murwatên ing balanjamu 

ywa sira kacacad 

cacade wong kakung iki 

yèn kongsia dèn arani kêthuk cupar

cupar iku ngawruhi kirange langkung

ambalanja garwa 

dene kêthuk têgêsnèki

pambêkipun wong wayuh dèn kadi ratu

aja darbe trêsna 

mring garwa kang tan kaèksi 

yèn lungguhan aja tabêri sandhingan

malihipun arikala sira muwus 

ywa sira sêmbrana 

gumuyu dèn sambi angling 

angèmpêra pambêkane sri narendra

ratu iku yèn ngandika tan gumuyu 

sêtya tuhwèng nala 

sêtya bênêr tuhu êning 

tan ngandika yèn tan bênêr ciptanira

yèn panuju garwanira lagi rêngu 

ywa nimbangi sira

enggal ripunên ing ati 

dipun manis yèn sira arsa angucap

angrêripu apa ingkang dadi rêngu 

yèn saka ing sira 

tan nêtêpi saking jangji 

dèn agêdhe pangêlusmu marang garwa

dene lamun rêngune saking marumu 

ywa ngrojongi sira 

nacad garwa ingkang sisip 

sira bae anjaluka pangapura

garwa luput dukanana ingkang samun
sira adukaa
anèng tilam nuju guling
sêpining wong aja na ingkang uninga

yèn panuju katêkan dutaning ratu
garwanira papat
kabèh karya dhahar sami
pan kinarya ngurmati utusan nata

malih wangsul goningsun arsa pitutur
mring èstri utama
ingkang among maru sami
papat pisan datan ingsun karya beda 

èstri lamun akrama iku diwayuh
pasthi amiliha
kakung rong prakara olih
ingkang ngèlmu kalawan ingkang wibawa 

yèn winêngku ing laki êbèr kang ngèlmu
sira aniyata
manjing gêguru ing laki
lan dèn putus sampurnane ngèlmunira

aja ngetung wirangira dunya iku
kurang sandhang pangan
mung ngèlmu kang sira anggit
kang supaya apila wulanging priya

panganggomu dèn sabar trima ing kalbu
sira pan wus dadya
manjing sabat guru laki
ajirihira manjinga ing atinira 

rèh sirèku ngawula marang ing kakung
aja kongsi sira
duraka marang ing laki
anjaluka pangadilan ingkang têrang 

ngadilipun guna-kaya saking guru
tuwin ing giliran
rêmbugên ing maru sami
padha ana wong lima sapalungguhan

yèn sirèku wus tampa jangjining kakung
dèn eling ta sira
lan sira duwea jangji
kakungira aja laku kang dursila

paminipun angganjar garwa tan na wruh
marga gêng sih priya
pan iku kurang prayogi
kakungira prayoga dèn elingêna 

yèn tampèku sira duraka ing maru
gurunira salah
pasthi datan tulus asih
suda jangji pasthi adilira kirang

gilir iku aja kurang limang dalu
yèn kongsi luwiha
tan mantêsi lulutnèki
lawas luwas anggêntèni kangênira 

de kalamun akrama lawan wong agung
ingkang awibawa
sugih mas kalawan picis
rumasaa sira angrêksa kewala 

 lakintèku kang nguwati panggotamu
bayar manganira
anggarap sawah myang têgil
bayar mangan kang mêsthi saka ing sira

yèn sirèku kariya marang marumu
anggung nisthanira
upama sira sêsiwi
apa ingkang sira paringake putra 

yèn anamtu saking paringaning kakung
pan masa galiha
amung sampenira ugi
kang pinikir wong lanang aja na tukar 

yèn sirèku kariya marang marumu
lèhira upaya
rijêki kang anèng pêthi
pasthi cacad kalawan ing kakungira

ujaripun kakungira kang satuhu
jatine wanodya
gênthong wadhah bras upami
yèn borosa pawèstri datanpa guna

paminipun bumbung wadhah isi banyu
yèn ora nganggoa
êros buntêt kang sasisih
isènana banyu sumur pasthi ilang 

yèn sirèku wanodya manggihi sunu
gawane kakungnya
kuwalon araning siwi
ing patrape ingsun pitutur ing sira

sihirèku ing lair têrus ing kalbu
ywa beda nakira
mungguh sandhang lawan bukti
kang supaya kakungira pracayaa

de asihmu kalangkung marang kang sunu
yèn sira paringa
marang kuwalon kang siwi
anyuwuna pêrmisi ing kakungira

lan dèn wêruh santana lawan kang biyung
supaya ing wuntat
yèn ana apês sawiji
iku mêsthi wong gêsang wêkasan pêjah

èstri jalu pan sami gadhangan lampus
wus tininggal pêjah
kabèh anakira iki
aja kongsi padha rêbutan warisan

wêkas ingsun mring wong lanang padha wayuh
lan èstri utama
ingkang among maru sami
jalu èstri yogya padha nglakonana

yèn sirèku tan nglakoni wulang insun
luhung aja krama
arsa papat garwanèki
nora wurung bakal sira kawirangan

lan sirèku wus anjarag kinawayuh
yèn ora kaduga
luhung aja anglakoni
nora wurung kudhangdhangan wirangira

Dhandhanggula

wus kapungkur wulang laki-rabi
nuturakên pratingkah ngagêsang
mring wong anom-anom kabèh
basa wong anom iku
anganama polah kang bêcik
widigda kawidikdan
jaya-wijayantuk
yèn wus ngaji kadigdayan
gêgulanga sira ngèlmu kang sajati
kang anèng jroning nala

raga iku tuladha sayêkti
yêktènana nèng sajroning nendra
pan ora pisah sipate
sipatira puniku
ing liyane ngarani guling
tur ta sajroning nendra
datan ngrasa turu
puniku basa turutan
iya iku têturunane wong mati
mati sajroning gêsang

iya iku asma kang sêjati
karantêne padha dèn èstokna
iku basa sabênêre
mila satêngahipun
para santri padha angaji
angajap-ajap swarga
swarga kang nèng luhur
angawur-awur kewala
ing wêkasan amangeran makdum sarpin
sabab tan wruh ing nyata

nadyan silih akèha kang santri
nora kêna kaki sira morna
ana bodho myang pintêre
yèn mungguh santri gundhul
liring gundhul iku gundhili
kang ala-ala ika
iku kang sun tutur
tan wruh sêjatining sastra
kang kaèsthi amung pakolèhe ngêmis
saking dahat damanya

pangrasane wong brêsih ing wèni
pan katona muklis ing wardaya
tur nora jujur tekade
rambut dawa cinukur
pan kinarya pikating asil
antuka anênêdha
dènnya saba dhusun
lir priyayi panggrabagan
anisthakna lamun panèn ani-ani
yèn bakda adol donga

kang satêngah santri jlamprah kaki
larah-larah apindha satriya
ngandêlake maonahe
kabèh janma nalungsung
ting talungsung padha angabdi
dinalih yèn kusuma
mila kèh kang rawuh
tur ta wuwuh mundhak beya
ambayani têmahane dèn bronjongi
sinelong wêkasira 

ana mênèh santri jlamprah kaki
nora kaprah dhugal dadi begal
katêragal sapolahe
ana kang olah dhadhu
kêplèk kècèk kêrtu madati
iku kang nyirnakêna
ing kasantrènipun
karane wêkas manira
atirua sira ing tingkah kang yogi
yèku wong kang ngulama

basa ngulama iku ngalami
angalami ujar bêcik ala
kang ala siningkirake
ingkang bêcik cinakup
amrih cukup têpunging ngèlmi
ngèlmu kang adu rasa
rêrasan kang antuk
antuka donya-akherat
nyamadana nalar trus yudanagari
rinêksa ing Hyang Suksma

kang pinasthi sasmita kang wadi
kang pinardi mung ngèlmu kang nyata
dèn nyatakkên kayêktène
dèn yêktèni satuhu
tuhu kêmbar lan rasa jati
jati-jatining ora
saking ananipun
Pangeran asipat ora
ing orane wit saking ngapura niti
pan maknane nakirah

napi nakirah lan napi jinis
iya iku jinising Pangeran
kang napi tansah isbate
dalil lawan madêlul
pan kinarya upama iki
Gusti lawan kawula
sarat lawan masrut
lir dhalang kalawan wayang
upamane kang muji lan kang pinuji
iku sira dèn pana

basa pana pan punika sidik
sidik bênêr bênêring panunggal
kang tunggal pinisahake
yèn wis wignya puniku
bisa ana lan ora iki
basa iki lan ika
iki ika iku
yèn sira kaki wis wignya
ujar iku pasthi martabatan wali
wali-wali cinipta

wali-wali gon ingsun marahi
lamun sira dadi santri jlamprah
dèn nêdya kaprah wong akèh
yèn dadi santri gundhul
dèn gumandhul gandhul gendholi
gendholi ujar nyata
nyata tan kaliru
angruruh rasaning surat
jroning surat kêrêtan kang bangsa pasthi
kang pasthi kita nuta 

yèn wisira ngêrti bangsa pasthi
pasthi sira ginuron ing kathah
kathah kêthuh dadi brêsèh
barêsih dadi arum
rum rumawar sarkaranya di
adine kang sarengat
mupangati tuhu
tuhu yèn niyakaningrat
nabi rasul panutane wong sabumi
Ngarab Mêkah Madinah

tanah Ngarab kang dèn irib-irib
kang dèn irib mring wong tanah Jawa
amurih jawaban kabèh
kabèh kang samya makmum
kamakmumam sarengat nabi
iya jêng nabi duta
dutane Hyang Agung
kaluhurane ngagêsang
sangkanana tawêkal agama suci
suci-sucining raga

sucinira ing raga puniki
dèn uninga wilanganing raga
kang manjing limang wêktune
wêktu luhur puniku
rêkangate kawan prêkawis
iya alis maripat
ira kalihipun
dene kang darbèni ika
Nabi Brahim malaekate Jabrail
sakabate Bubakar 

waktu ngasar ya kawan prakawis
osikipun ing grana lan karna
Jêng Nabi Yunus kang darbe
dene malekatipun
iya Malaekat Mikail
tuwin Bagendha Ngumar
sakabatirèku
dene waktu magrib ika
apan tigang rakangat kathahe singgih
cangkêm lan pupu karwa

Nabi Ngisa iku kang darbèni
Malaekat Ngijrail punika
Bagendha Li sakabate
waktu ngisa puniku
rakangate kawan prakawis
iku osiking asta
kêkalih lan suku
kang darbèni Nabi Musa
Malaekat Ngisrail ingkang darbèni
sabat Bagendha Ngusman

waktu subuh rêkangate kalih
ing osiking badan lawan nyawa
Jêng Nabi Adam kang darbe
sakabatipun Arun
marmanipun puniku kaki
ana waktu lêlima
duk ing purwanipun
kalane jêng nabi duta
ingandikan dhumatêng Hyang Maha Uci

minggah marang ing swarga

sapraptane binagya Hyang Widhi
jarwanira sabdane Pangeran
sira bagea nèng kene
Mukhamad satêkamu
saking dunya marang ing swargi
apa lèh-olèhira 

kaki marang Ingsun
jêng nabi duta turira
attakhiyattul illahi Maha Suci
punika tur kawula

winangsulan sabdane Hyang Widhi
ya Mukhamad salamu aleka
jêng nabi gupuh sujude
ping lima dènnya sujud
Jabarail anulya angling
mring kangjêng nabi duta
tuwan nabi rasul
wus pinasthi ing Pangeran
umat tuwan limang waktu anglakoni
wau kalane tuwan

duk binagya ing Hyang Maha Sukci
gupuh tuwan asujud ping gangsal
punika tuwan mulane
benjing umat sadarum
dumugine ing dina akhir
sami anêtêpana
salat gangsal wêktu
nulya nabi sinuguhan
dhêdhaharan sawarnine ing swarga di
Jabarail gya ngatag

nêdha tuwan dhahara tumuli
pasihane Gusti Maha Mulya
jêng nabi adhahar age
sawusnya dhahar tuwuk
Jabarail angatag malih
nêdha tuwan têlasna
sêgahe Hyang Agung
kangjêng rasul angandika
sampun tuwuk kisanak gèn kula bukti
Jabarail gya mojar 

wus pinasthi umat tuwan benjing
mung saduman ingkang manjing swarga
de kang kalih pandumane
manjing naraka besuk
wau tuwan kalane bukti
amung têlas saduman
iku purwanipun
jêng nabi gêpah angucap
pundi sanak kula têlasne ing riki
Jabarail anulak 

botên kenging yèn awola-wali
wau tuwan inggih kula atag
jare wus tuwuk saure
nabi asru gêgêtun

ngêmu waspa muwun ing galih
sarwi amênggèh-mênggah
tobat ing Hyang Agung
duk kalanira samana
waktu ngisa ngandikan marang ing swargi
subuh prapta ing wisma

iya iku riwayating tulis
apan têrus lan panjinging raga
sarta lan wêwilangane
lan malih wêkas ingsun
pamuwusan ing wong abêkti
ing takbiratul-ikhram
gurokna satuhu
lire tabiraktul-ikhram
lamun sira wus ngawruhi ujar iki
pindha wrêksa candhana

iya iku patêmon sayêkti
kang anêmbah iya kang sinêmbah
wus tan ana sulayane
ing paningal wus jumbuh
datan ana nama kêkalih
masa si mangkonoa
aja na kaliru
kawula maksih kawula
ingkang Gusti iya maksih nama Gusti
mulane gurokêna 

sira iku padha sun tuturi
lamun sira arsa anggêgulang
ngèlmu têkan sajatine
sira awasna iku
ing têmbaga kalawan rukmi
yèn sira aranana
têmbaga puniku
apan kaworan kancana
kang utama rinacut dènnya ngarani
ingaranan suwasa

basa suwasa linaras malih
kuwasane kawula punika
kang angsal wênang Gustine
sasêdyanira tutug
nadyan silih kang para nabi
apan têpane ana
gusti kangjêng rasul
duk kala kasêsêr yuda
nulya mêsu ing tingal ingkang sajati
pra malaekat prapta 

apan samya arupa prajurit
nunggang jaran sarwi sikêp pêdhang
mungsuh sirna larut kabèh
duk aprang nèng gunung Kud
kangjêng nabi supe ing Gusti
kasoran ngungsi guwa
kagutuk ing watu
iku padha rasakêna
yèn têmbaga binêsut supaya rêsik
yèn janma mêsu raga

mila têmbaga binêsut kaki
pamrihipun aja kongsi nimbrah
dadya ilang rêrêgêde
yèn wis ilang puniku
kang têmbaga lumêbèng kowi
winor lawan kêncana
sarta gêni murub
yèn wus luluh kalihira
upamane pamore kawula-Gusti
iku dèn rasakêna

yèn tan wruha sasmita puniki
angur sira aja mangan sêga
anyêngguta sukêt bae
dadi wong kacèk buntut
lawan kewan sira puniki
lamun nora nyandhaka
sasmita wus mungup
ingkang maca kang miyarsa
yèn tan wruha sasmita sampun umingip
sasat wijiling kewan 

Mijil

basa ati kewan angewani
angewani adoh
basa adoh iku bing kanane
bing kanane wong kang ambêg babi
yèn wus kaya babi
angombea uyuh 

yèn wus ngombe uyuh pasthi nyungir
irunge anyanthom
yèn wus nyanthom karasa pêsinge
yèn angrungu wirayating tulis
pasthi lamun kalis
yèn wong kacèk buntut

kacèk buntut wong iku kang pasthi
buntut jroning batos
beda lawan wong lantip atine
basa lantip iku ngintip-intip
ngrungu ujar bêcik
rinicik rinacut

yèn wus ngracut sakathahe angling
kalingling ing batos
sakèh basa linaras pupute
beda lawan wong kang ambêg babi
ngrungu ujar bêcik
bêbêg jroning kalbu

kalbunira sinumpêl ing iblis
wêkasane bolos
mila bolos angleles atine
nelad basa basukining urip
mundhak wuwuh arip
mata kudu turu 

yèn aturu jaludru sawêngi
sawêngi angorok
yèn anglilir tan ana sêbute
amung kêcap-kêcap angêcumil
pantês mangan krikil
wong mangkono iku

nora nêdya eling jroning ati
gulang karahayon
kang kaetung mung pêpanganane
wus kapungkur ingkang basa bêcik
amung kang karicik
kalikiking wadhuk 

sabên esuk sêga wadhang ênting
yèn bêdhug dharodhog
dharêdhêgan kudu mangan bae
pêndhak ngasar nêsêr bukti malih
yèn mahrib sêsangkrib
sêga têlung tuwung 

sore turu têngah wêngi tangi
angungkabi tenong
bêdhug têlu anglulu tangine
bangun enjing yèn sêga wus ênting
apan nuli eling
intip yun kinêruk 

beda lawan wong kang nêdya bêcik
kalirik ing batos
ngatos-atos yèn wong urip kiye
wêkasane tumêka ing pati
mila ngati-ati
atine pinêsu

kang pinêsu wêkasaning ragi
rêragining batos
yèn wong iku akèh rêragine
datan kewran mapan pikir mintir
lumintir sumilir
silire lumintu 

kêrantêne wêkas ingsun iki
jênênge wong anom
ingkang purun atilar ing rame
angarêpakên sira ngasêpi
ing tigang prakawis
nyawa dèn kawêngku 

wijil tapa lan rêmbêsing ngèlmi
nyawa dèn kalakon
kaping tiga trahing danawarèh
wijil tapa wong nglarani ragi
rêmbês madu kaki
turbukaning ngèlmu

wong kang antuk surasaning ngèlmi
sêmune katonton
têka beda sapolah tingkahe
ana wêdine maring Hyang Widhi
sêmune anglungit
anyêngkêr pamuwus

têgês madu trahing danawarih
iya ora pêdhot
panêmbahe marang ing adhêpe
saosike kabèh dadi puji
iya iku kaki
tarbukaning ngèlmu

bangêt-bangêt gon ingsun malêri
mring kang sami maos
apa sira wus wêruha kabèh
uwong anom-anom kang miyarsi
sinaua wasis
sêsêmon kang lêmbut

liring lêmbut ngrêbut basa wadi
wêwadining batos
saisine raga iku kabèh
apan kabèh sami dèn kawruhi
nadyan jroning osik
sawise katêmu

nuli napsu kang patang prakawis
winawas waspaos
astanane napsu dhewe-dhewe
aluamah amarah puniki
lan supiyah malih
mutmainahipun

tuhu iku rewangira kaki
benjing têkèng maot
kang sêtêngah wong iku kawruhe
ingkang tigang prakara siningkir
maksih basa lair
durung wruh ing urus

beda lawan wong kang wêruh wisik
wisik kang sayêktos
yêkti iki pradandanan gêdhe
atakona wong kang ahlul arif
pasthi nora sisip
sapambatangipun 

nadyan sira kaki masih urip
datan kêna adoh
aja cacak besuk akerate
mêngko bae kawruhana kaki
napsu siji-siji
kêkarêpanipun 

nora beda lan karêping janmi
siji-sijining wong
sun tuturi sira ngibarate
pambêkane napsu siji-siji
lir ratu lan patih
jaksa lan pangulu 

ratu iku tan arsa bênêri
yèn ana pêpadon
pan wis ana iku wêwakile
parentahe ginadhuhkên patih
pra tuwin kang adil
ki jaksa kang gadhuh

mungguh kukuming ratu puniki
pangulu kang gadhoh
sêsukêre praja sinrahake
yèn wus rujuk wong tigang prakawis
ratu kang ngidini
arja nagrinipun

yèn sulaya wong tigang prakawis
nagarane rusoh
lamun ora panggaha ratune
saya bangêt rusaking nagari
yèn ratu ngêkahi
sulayane rujuk

nora beda wong angrêksa jisim
yèn ati tan kukoh
pasthi rusak wong iku awake
yèn tan krêksa kang tigang prakawis
yèn bisa ngayomi
saking kèhing ayu

mutmainah astanane ngati
karane ponang wong
yèn kagingsir wong iku atine
tan sulaya bilaine prapti
sabab basa ati
utusan Hyang Agung 

anèng ati mujarat sayêkti
kang parêk Hyang Manon
dene napsu supiyah dununge
anèng ati puat kang sayêkti
amarah puniki
ana ing pêpusuh 

dene napsu luamah puniki
wadhuk dènnya manggon
yèn gothanga salah siji bae
masa ana jênêng insan kamil
yèn tan jangkêp kaki
ina aranipun 

lamun durung padhang sira kaki
sun pajar sayêktos
aluamah cangkêm dêdalane
napsu amarah dalane kuping
supiyah kang margi
pan mripat puniku 

mutmainah ing grana kang margi
yêktèkna ing batos
iya iku kaki lêlurunge
yèn kawula seba maring Gusti
pikirên pribadi
tan susah sun wuruk 

pan wis sêdhêng gon sun anglèjêmi
mring kang sami maos
rêricike sun tuturi kabèh
pangracute pikirên pribadi
yèn sira tan uning
yakti tyas dhêdhêngkul 

nanging ana kaolipun malih
lamun wong mêmaos
yêkti pilih kang padhang atine
lamun ora lan warah sayêkti
yèn wus olèh wisik
sabarang karungu 

yêkti bisa wong iku ngrampidi
ing tyas wus waspaos
mung kariya rêrampene bae
karantêne wulang ingsun kaki
golèka sayêkti
guru kang linuhung 

guru iku amung awèh uwit
undhaking pêpadon
sira dhewe ingkang ngundhakake
pêcahing basa gampang lan rêmpit
ya sira pribadi
panglarasanipun

pira bêtahe wong luru ngèlmi
tan pêgat têtakon
pasthi kaku atine gurune
yèn tan bisa nglarasa pribadi
karantêne kaki
ywa pêgat amêsu

mêsu ati lawan mêlèk bêngi
amrih tyas sumrowong
yèn wus padhang wong iku atine
samubarang ingkang dèn tingali
kacathêt ing galih
sakathahing wuwus

ngracut basa lan têpunging ngèlmi
sanitya kinaot
sakèh basa linaras pupuse
basa napi iku dèn maknani
rinujuk lan ngèlmi
panjing surupipun

yèn wus wignya mêthik basa Kawi
wignyanira wuwoh
iku nuli samantakna age
marang gurunira kang sayêkti
yêkti dèn isèni
sira marang guru 

sarta lawan idining sudarmi
iya lanang wadon
kadi gluga sinusur sarine
sudarma sih guru angidini
iya iku kaki
hidayat satuhu 

basa hidayat tuduhing Widhi
kang katampèn mring wong
sakèh basa cinathêtan kabèh
yèn kacathêt rêricik dèn anggit
gêrêgêt ginigit
tan wus jroning kalbu 

iya iku hidayat sayêkti
yêkti yèn rinojong
mring Hyang Suksma apa sakarêpe
umanuta nabi wali mukmin
wignya nganggit ngèlmi
tan ana kang muruk 

iya saking karsane pribadi
nganggit sakèh primbon
sarta nganggit kitab suluk kabèh
iku saking bawaning wong brangti
wong subrangtèng Widhi
widigdèng jro kalbu 

yèn wus wikan sasmita kang lungit
tan kêna alamong
uworana sabisa-bisane
aja ngêpak wignyane sasami
nanging dèn upèksi
tunaning pamuwus 

aja kêtara sêmune ngèksi
guyu sênêt adoh
yèn kawawas têmahan mangsane
kucêm ing tyas apan ta sirèki
dadya têmah cêngil
elik wêkasipun

yèn sira nèng ngarsa sarjana di
dèn bisa rumojong
sira wruha sakarsa-karsane
wignya nulis aja dadi carik
sira bisa maling
aja saba dalu 

wiku rêsi amicara ngèlmi
ywa sulayèng takon
wor ing dhalang ywa muni santrine
saciptane tutên ywa ngewani
dadya sira iki
tan kontap jro kalbu 

kayaparan rèhira dumadi
amung amangkono
datan liyan ing sangkanparane
ing durgama gyan duga mangèsthi
sumukirèng ati
iku dalanipun 

dudu karsane dhewe kang tampi
lan sihe Hyang Manon
ing tumuwuh mapan darma bae
suka duka lara lawan pati
wus pinasthi-pasthi
takdire Hyang Agung

lawan sira ywa kawongan kucing
ywa mèmpêr sagawon
aja sira lir liman ambêge
aja kadi lutung wanarèki 

ywa mèmpêr trênggiling
lan si mamrih madu

Dhandhanggula

bêcik tuture Sèh Tekowardi
sabarange pan maksih satêngah
sumendhe ingkang agawe
nora kêparèng ngayun
tan atilar dugi prayogi
sabarang bêbênêran
tan atilar kukum
nêtêpi yudanêgara
tutur ingsun sadaya kang muni tulis
samya dèn kawruhana 

wus lumrahe wong urip puniki
kudu luwih lan sasama-sama
nanging ana pêpancène
pinasthi mring Hyang Agung
ingkang dadi gêdhe lan cilik
kang sugih lan musakat
mapan takdiripun
kang wignya kalawan ora
nadyan silih gêgulanga kongsi bukti
yèn dhasar bodho bubrah

basa bubrah wêkasane mati
pae lawan kang pasthine wignya
pintêre non tinon bae
nanging tan tinggal wuruk
singa pintêr nuli dèn ungsi
tan etung basa wirang
dènnya pêksa luhung
nadyan dipun gêguyua
ing sinau marang sujanma linuwih
miwah kang budi tama

besuk pintêr dèn anggo pribadi
angluwihi lan sasama-sama
dadi sujana arane
ingkang pasthi balilu
yèn winulang ciptane isin
ginuyu ing akathah
dènnya tuna luput
bodhone sangsaya dadra
pangrasane awake pintêr pribadi
tan arsa dening warah 

iya iku dadine kang janmi
duk alite dèn ugung ing yayah
katuwan nyusu biyunge
anak dadi balilu
bocah iku drêma nglakoni
balilu lan musakat
saking bapa biyung
pae lawan wong atuwa
marang anak tan arsa katuwan sapih
malah kapara kurang

watêkane yèn micara uwis
mapan lêpas pasanging graita
wêweka winêngku kabèh
budi ala lan ayu
wus wantune atimbang dhiri
marma kang paribasa
yèn wus dhasaripun
yèn ala masa bêcika
ingkang bêcik dèn kon ala nora kêni
mulih-mulih mring dhasar

yèn wong ala samubarang kardi
datan arsa malêlêng kewala
jêr atine lumuh kabèh
yêkti enak wong nganggur
awak abot tan bêtah ngêlih
nêdya turu kewala
talapukan suthup
yèn mangan tan arsa kurang
barang katon dèn mangsa tan idhêp isin
amrih dubure amba

basa dèn ajak salah ing budi
sukanipun kaya wong kondangan
ujar tan mêtu kringête
watêkipun alêngus
sumantana lawan kumaki
dèn ajak têtukaran
iku sukanipun
tan kadi janma utama
datan arsa ing wirang rêmên tabêri
sinau barang karya

datan pêgat dènnya asêsirih
barang pinangan niyat atapa
lawan ana pakolèhe
yêkti lamun ngalumpuk
yèn mêlèka kalawan bukti
mapan satugêl dina
ya pamalêsipun
kaluwihane Hyang Suksma
pan sadina anulya winalês malih
apan sadasa dina

ing kamurahanira Hyang Widhi
sing sapa cêgah turu lan mangan
pan lêlima pinanggihe
sinung tingal kang lêmbut
kang sinêdya agêlis prapti
kalis sakèhing beka
upama wong iku
yèn nora nglakoni wirya
anak putu ing têmbe iku nêmahi
tan kurang sandhang pangan

ingkang guna asarana sêkti
samya wiwit tabêri ing kina
dadya luhur darajate
dene yèn sampun punjul
kapintêran ing wong sasami
tumitah anèng dunya
kabèh wêkas ingsun
aja katungkul ing nala
barang karya elinga wêkasing pati
pratingkahing agêsang

aja lèrwèh sira maksih miskin
pangot lading kari anèng jaba
dipun angeman ilange
tan ana tunggalipun
nora ana ginarap wuri
barang kang sira pangan
sawatawisipun
nganggoa duga prayoga
sakadare pan sira tinitah miskin
aja sadaya-daya

lamun sira tinitah asugih
dèn wêruha kasugihanira
dèn kalal sarta jakate
sêdyanên dadi sangu
angulati ngèlmu sajati
sidhêkah aja pêgat
dana dèn lumintu
asung sandhang wong kawudan
asung pangan sakathahing pêkir miskin
sakèh janma kasihan

bandhanana wong kang sêtya miskin
kang utama mapan sawatara
apan rumêksa dadine
marang raganirèku
aja pêgat angolah puji
tulusira wibawa
ing pitutur ingsun
apuluh sira kumêda
marang dunya yèn akèha milalati
bandha anggawa nyawa

lamun sira tinitah priyayi

aja dhêmên sira saba desa

camah suda darajate

balik kang dèn amêngku 

mring wong cilik dèn wutah bukti

prihên trêsna ambapa 

pangucap dèn alus 

sakathahe kancanira 

pan ciptanên kadangira tunggil bibi

awèh raharjanira

lamun sira tinitaha kaki 

pan kinarya jaksa amradata

dèn kadya traju èsthane

tajême timbangipun 

pêpakême aja gumingsir 

aja melik ing dunya 

yèn tan bênêr iku 

lan aja keguh ing srama 

wong kang padu lir ulam anèng jro warih 

kalêbu ing bêbara

êntasêna saka ing piranti 

pincatana girahên lan toya 

kumbahên sabarêsihe 

ratêngana lan tutur 

ragènana lawan pisaid 

panggangên lan pariksa 

godhogên lan urub 

urubing nirna kumala 

ina jaksa jêjênêng paliwarèki 

yèn ora mangkonoa

jaksa jêjênêng paliwarèki 

rumasaa yèn sinilih sabda 

ênênging ratu adile 

jaksa lir gêni murub 

amadhangi ing wong sanagri 

surêm ingkang nagara 

yèn tan bênêr iku 

yèn tan keguh ing sêmara 

utamane kalamun kang jaksa êning 

tan arsa ing rêruba

jaksa iku lamun amiranti 

angrakita karananing janma 

anyênyungah kang tan sarèh 

elingan tan gumunggung 

sapa sira kang kaya mami 

upamanesingidan 

anèng pang kang luhur 

buktine godhong salêmbar 

supradene cêcukulan dèn rasani 

angalap darbèking lyan

kèh bawane wong angalap asil

panyarikan alingan karopak 

pucuking pangot rêmite

srati alingan angkus

ki kêmasan alingan api

sungging anijra warna

kaki tuwaburu 

pan iku pakaryanira 

upayanên wêwêlah kalayan jaring

ngrakit wijiling tindha 

Têmbung-têmbung ingkang awis-awis kocap wontên ing paginêman

janma : manungsa

jalu : lanang

luhung : luwih

ragane : badane

amiyarsa : krungu

wardaya : ati

kalingling : tansah diawasake

uninga : wêruh

sungil : angèl

sadarum : kabèh

carêm : awor

tumuwuh : urip

nglapa : ngêlih

kasidan : pati

kalbu : ati

raga : awak

ayu, rahayu : slamêt

wrêksa : kayu

tyasnya : atine

wignya : pintêr

ujar : omong

wiyose : wêtune

muwus : omong

kalbu : ati

gulanga : sinaua

sira : kowe

tumon : wêruh

kawuwus : diomongake, kacrita

kinarya : ginawe

sangkrip : aling-aling

nala : ati

sujanma : uwong

pilih : arang, langka

wikana : ora wêruh

ngong, ingong : aku

ujar : omong, pitutur

ingsun : aku

ujar manis : omong kang nyênêngake

lamun : yèn

cêla : cacad

binerat : binuwang

priya : lanang

dudu : ora bênêr, salah

karantêne : mulane

sawuruking : sapiwulanging

dèn : di

wicara : omong

awèh kaya : awèh pangan

tumuwuh : urip

marga : dalan

lalis : mati

aja tungkul : aja pijêr

bêndu : nêpsu, duka

priya : lanang

durta : laku ala

kênya : wadon, prawan

linuhung : linuwih

ngupaya : nggolèk

bukti : pangan

wurukên : wulangên

kalbu : ati

tyas : ati

muwus : omong, ngandika

wignya : pintêr

sunu : anak

popoyan : kandha

kalbu : ati

suka : bungah

ratri : bêngi

brawala : padu

agung : gêdhe

aywa : aja

wisma : omah

andulu : ndêlêng

karya : gawe

janmi : uwong

priya : lanang

juti : purun nyênyolong

kênya : wadon

kalbu : ati

manjing : lumêbu

kewala : dhewe, bae

rêngu : duka

ripunên : rih-rihên

rêngu : duka

sisip : luput, salah

tilam : pasareyan

guling : turu

uninga : wêruh

duta : utusan

datan : ora

karya : gawe

wibawa : kajèn kèringan

Nata : Ratu

kalbu : ati

dadya : dadi

manjing : lumêbu

dursila : panggawe ala

agung : gêdhe

siwi : anak

sirèku : kowe

wanodya : wadon

sunu : anak

ingsun : aku

bukti : pangan

wuntat : mburi

jalu : lanang

wuntat : mburi

ujar : omong

lampus : mati

widagda : pintêr

jayakawijayan : kasêktèn

anggugulang : sinau

nala : ati

nendra : turu

guling : turu

asma : jênêng

luhur : dhuwur

dama : bodho

wèni : rambut

wardaya : ati

lir : kaya

nyirnakêna : ngilangêna

yudanagari : pranataning nagara

sasmita : wangsit

kinarya : ginawe

pana : awas

wignya : pintêr

ujar : omong

angruruh : nggolèk

kêthuh : rêgêd

sarkara : kêmbang

raga : badan

uninga : wêruh

grana : irung

karna : kuping

darbe : duwe

karwa : kiwa

ndarbèni : nduwèni

lawan : karo

purwanipun : wiwitane

sapraptane : satêkane

binagya : dibagèkake

sabdane : ngandikane

gupuh : enggal-enggal

dènnya : anggone

angling : ngandika

sadarum : kabèh

akhir : wêkasan, pungkasan

ngatag : akon

pasihane : paringane

mojar : omong

gupuh : enggal-enggal

bukti : mangan

asru : bangêt

waspa : luh

muwun : nangis

prapta : têka, têkan

wisma : omah

pamuwusan : donga-donga

pindha : kaya

wrêksa cêndhana : kayu cêndhana

tan, datan : ora

sun, ingsun : aku

rukmi, kancana : mas

wênang : kêna

mêsu tingal : ngêningake

samya : sami

sarwi : sarta

sikêp pêdhang : ngasta pêdhang

kagutuk : kabalang

anyêngguta : mangana

wirayating tulis : unining tulis

angling : muni

pupuse : wose

kalbu : ati

nelad : niru

basuki : slamêt

nggulang : sinau

ênting : êntèk

bukti : mangan

ragi, raga : badan

karantêne : mulane

wijil tapa lan rêmbêsing madu : turuning wong tapa trahing satriya

trahing danawarèh (warih) : trahing wong dhêmên wêwèwèh

nglarani ragi : nglarani awak (tirakat)

katonton : katon

wasis : pintêr

astanane : padunungane

lulurunge : dadalane

pajar : pitutur padhang

grana : irung

pribadi : dhewe

wuruk : wulang

anglèjêmi : nyasmitani

uning : wêruh, ngêrti

dhêdhêngkul : atine kêthul

pilih : arang

ngrampidi : mekani, nalêsihake

rarampène : ubarampene

pilih : langka

wisik : ngêrti mêtu saka atine dhewe

tyas : ati

undhaking papadon : undhaking panyurasane atine dhewe

guru kang linuhung : landhêping atine dhewe

awèh uwit : awèh pokoke

pêcahing basa : yèn wis padhang atine

ywa pêgat amêsu : tansah mindêng dirasakake

sanitya kinaot : pinunjul

pupuse : khake, wose

sudarmi : bapa

kalbu : ati

tan ana : ora ana

wong branti : wong kasêngsêm

widagdèng, widagda : pintêr

wikan : wêruh

lungit : gawat

alamong : bingung

ngêpak : ngina

upêksi : wêruh

tunaning pamuwus : salahing omongan

ngèksi : ndêlêng

kêparêng ngayun : kapara ngarêp

pae : beda

lawan : karo

non-tinon : ngrungu wêruh

luhung : luwih

janma : wong

miwah : lan

pribadi : dhewe

pae : beda

kardi : gawe

kewala : bae

dèn mangsa : dipangan

barang karya : samubarang pagaweyan

datan pêgat : tansah lumintu

asisirik : ngungurangi

sinung, kasinungan : kaparingan

guna : pintêr

nala : ati

barang karya : sakabèhe kang ditindakake

lèrwèh : ora gêmi, gêmampang

wuri : mburi

sadaya-daya : sakarêp-karêp

angulati : anggolèki

aja pêgat : tansah

asung : wèwèh

janma kasihan : wong kang kurang sandhang-pangan

wibawa : sugih singgih

wutah bukti : loma wèwèh

srama : pangan

lir : kaya

warih : banyu

tutur : piwulang

Pênêrbit "Soemadidjojo Mahadewa" ing Ngayogyakarta Hadiningrat